Koorts als medicijn
Koorts heeft een slechte naam, maar ten onrechte: in die toestand kan het lichaam zich effectiever verweren tegen infecties. Ook kan het kunstmatig verhogen van de lichaamstemperatuur helpen bij de behandeling van bepaalde typen kanker.
Iedereen kent uit eigen ervaring het fenomeen koorts, ofwel een abnormale verhoging van onze lichaamstemperatuur, die meestal samengaat met een algemeen gevoel van ziek zijn, moeheid, hoofdpijn en spierpijn. Gewoonlijk wordt een dergelijke combinatie van symptomen veroorzaakt door een virusinfectie zoals griep, of meer recentelijk natuurlijk door Covid. Soms kan het, vooral bij kinderen, wijzen op hersenvliesontsteking, vooral als de koorts hoog is en samengaat met nekstijfheid.
Soms kan koorts ook optreden als gevolg van een infectie met bacteriën, waarbij antibiotica zijn aangewezen. Koorts kan soms ook een symptoom zijn van bepaalde typen kanker, zoals de ziekte van Hodgkin.
Onze normale lichaamstemperatuur schommelt rond de 37 graden Celsius, maar is niet altijd even constant. In de ochtend is deze meestal iets lager en in de avond iets hoger. Bij vrouwen schommelt de lichaamstemperatuur bovendien met de maandelijkse cyclus. Ons lichaam is gebaat bij een betrekkelijk constante temperatuur, simpelweg omdat de vele biochemische processen in ons lichaam dan optimaal verlopen.
Tot voor kort zagen we – artsen incluis – koorts als een ongewenst fenomeen dat maakt dat we ons ziek voelen. Vooral bij kinderen werd ze bestreden met koortsverlagende medicatie zoals aspirine, paracetamol en ibuprofen. Behalve dat koorts bij kinderen sowieso vaak al snel tot bezorgdheid van de ouders leidt, bestaat de angst dat hoge koorts bij kinderen aanleiding kan geven tot convulsies (stuipen), die indien mogelijk altijd moeten worden vermeden.
Maar geleidelijk aan zijn artsen wat terughoudender geworden met koortswerende medicatie, omdat koorts een natuurlijk afweermechanisme blijkt te zijn. Allereerst heeft het zich ziek voelen een functie voor het lichaam zelf. Het houdt je namelijk rustig en je gaat mogelijk zelfs op bed liggen. Het een en ander heeft tot gevolg dat je lichaam zo veel mogelijk van de beschikbare energie kan besteden aan het afweersysteem, dat de ziekteverwekkers moet verwijderen. Bovendien zijn er aanwijzingen dat ons afweersysteem direct wordt gestimuleerd door temperatuurstijging en daardoor beter zijn werk kan doen.
Maar er is nog een andere belangrijke maar minder bekende reden waarom je temperatuur toeneemt bij infecties met micro-organismen. Het blijkt namelijk dat de twee belangrijkste verwekkers van koorts – virussen en bacteriën – doorgaans niet houden van temperaturen boven de 37 graden en daardoor worden verzwakt. Zo had men begin twintigste eeuw, toen er nog geen antibiotica bestonden, bij toeval ontdekt dat syfilis, een veelvoorkomende bacteriële geslachtsziekte die nogal eens dodelijk afliep, kon worden behandeld door de patiënt te besmetten met de malaria-parasiet. Malaria veroorzaakt doorgaans aanvallen met hoge koorts en deze aanvallen bleken te helpen om de syfilisbacterie te verzwakken en te doden.
Meer recent is er een andere toepassing gevonden voor het verhogen van onze lichaamstemperatuur, namelijk als aanvullende therapie bij kanker. Kankercellen ontstaan uit normale lichaamscellen die door een toenemend aantal mutaties in de genen steeds meer van normale cellen zijn gaan verschillen. Dergelijke afwijkingen hebben tot gevolg dat kankercellen steeds meer abnormale eiwitten gaan produceren en daardoor ook een andere stofwisseling krijgen. Afhankelijk van het specifieke type kanker is het gevolg dat de kankercellen gevoeliger zijn geworden voor de schadelijke effecten van een verhoogde temperatuur dan normale lichaamscellen. Daardoor verzwakken de kankercellen, ze raken beschadigd en kunnen aan de gevolgen zelfs doodgaan.
Gelukkig beschikken we tegenwoordig over betere en meer gecontroleerde
methoden om de lichaamstemperatuur te verhogen dan door je te infecteren met
malariaparasieten. Een dergelijke moderne behandeling wordt hyperthermie genoemd, ofwel letterlijk ‘verhoogde temperatuur’.
Artsen zijn terughoudender geworden met koortswerende medicatie, omdat koorts een natuurlijk afweermechanisme is
De hyperthermie die wordt nagestreefd is stevig en bedraagt doorgaans 40 tot 43 graden Celsius gedurende een uur of soms nog langer. Hierbij wordt ernaar gestreefd om de tumor zo selectief mogelijk te verhitten en de rest van het lichaam ongemoeid te laten. De verschillende technieken die worden toegepast kunnen zowel oppervlakkige als diepere weefsels bereiken. Dit laatste door gebruik te maken van naalden of sondes die in het lichaam worden gebracht, waarbij delen van weefsel worden verhit met behulp van elektromagnetische straling. Soms kan ook ultrasoon geluid worden gebruikt, zoals bij een echografie.
Een andere techniek is om een warme fysiologische zoutoplossing in de buikholte te brengen. Bij uitgebreide uitzaaiingen kan eventueel gebruik worden gemaakt van een thermische kamer, om daarmee het gehele lichaam op een hogere temperatuur te brengen. Er kunnen bijwerkingen optreden zoals hoofdpijn, misselijkheid of lokaal oedeem, maar doorgaans zijn deze verschijnselen mild en tijdelijk van aard. Zeker wanneer deze bijwerkingen worden vergeleken met die van bijvoorbeeld chemotherapie en bestraling.
Hyperthermie is omstreden en wordt niet door alle oncologen zinnig geacht. Er is namelijk nog weinig klinisch onderzoek gedaan met hyperthermie. We weten daarom nog niet goed bij welke typen kanker een dergelijke behandeling het effectiefst is en hoe lang en hoe vaak hyperthermie moet worden toegepast.
Een recent gepubliceerde studie – waarbij het Erasmus MC in Rotterdam een grote rol speelde – laat in elk geval zien dat er een gunstig effect optreedt bij een bepaald type kanker dat sarcoom heet. Het bleek dat door aanvullende toepassing van hyperthermie de duur van de periode dat de tumorgroei kon worden stilgezet met 35 procent toenam en dat de tienjaarsoverleving met 23 procent verbeterde. Dat is voor een behandeling met nauwelijks bijwerkingen een relevant resultaat. Naast hyperthermie bij sarcoom wordt een dergelijke behandeling ondertussen soms aangeboden bij onder meer uitgezaaide borstkanker en baarmoederhalskanker.
Behalve dat er nog een hoop klinisch onderzoek moet worden verricht is het ook niet altijd eenvoudig om voor een behandeling met hyperthermie in aanmerking te komen. Laat je in elk geval altijd voorlichten door je oncoloog en neem contact op met je ziektekostenverzekeraar. Laat verder hyperthermie alleen toepassen door een kliniek die hier de nodige ervaring mee heeft. In dat geval is dit een aanvullende behandeling die weinig en slechts kortdurende bijwerkingen heeft en een veelbelovende aanvulling kan betekenen in de behandeling van kanker.