Als er iets duidelijk is geworden door de Covid-19-pandemie, dan is het wel het belang van een goed werkend afweersysteem. Het slechte nieuws is dat een groot deel van de bevolking rondloopt met een verstoord immuunsysteem, waardoor de weerstand tegen allerlei ziekten is verzwakt. Er bestaan geen medicijnen om die te herstellen. Het goede nieuws is dat we zelf over de gereedschappen beschikken om onze weerstand te verbeteren, ook tegen Covid-19.

Ons immuunsysteem kunnen we beschouwen als een combinatie van brandweer, politie en leger, die ons lichaam verdedigen tegen alle schadelijke invloeden van buitenaf, zoals micro-organismen – maar ook tegen gevaren die van binnenuit komen, zoals cellen die op het punt staan te ontaarden in kankercellen. Velen denken daarbij: hoe sterker onze afweer is, hoe beter. Dat is echter niet volledig juist. Onze afweer dient nauwkeurig afgesteld te zijn, zodat het zich afzijdig houdt van alles wat lichaamseigen en dus normaal is, en met afgemeten kracht reageert bij een potentieel schadelijke cel of micro-organisme. Hiervoor beschikken we over algemene middelen, zoals een intacte huid, slijmvliezen en standaard afweerstoffen en cellen in ons bloed. Verder heeft ons immuunsysteem de mogelijkheid om zeer snel te reageren op schadelijke invloeden, door de aanmaak van heel specifieke antistoffen die alleen één bepaalde ziekteverwekker aanpakken.

Onze afweer is daarmee met afstand het ingewikkeldste biologische systeem in ons lichaam. Helaas gaat er daarom nogal eens wat mis. Zo kan de immuunrespons gericht zijn tegen de verkeerde invloeden, zoals pollen of sommige voedingsmiddelen. Dan spreken we van een allergie. Vaak ernstiger zijn stoornissen waarbij onze afweer zich richt tegen onze eigen cellen: auto-immuunziekten. Voorbeelden zijn de zeer veel voorkomende stoornissen van de schildklier, maar ook diabetes type 1 en nog vele andere aandoeningen. 

De afweer kan ook sterker werken dan normaal. Soms willen we dat ook, zoals bij kanker. Dit kan bijvoorbeeld bewerkstelligd worden door de toediening van zogenaamde experimentele checkpointremmers, die vooralsnog wel vaak ernstige bijwerkingen hebben. Als de afweer spontaan te sterk reageert, zoals ook bij Covid-19 kan gebeuren, heeft dit soms zelfs de dood tot gevolg. 

Een andere bekende stoornis is een verzwakte afweer door het gebruik van bepaalde medicijnen. Soms is dat gewenst, zoals bij het gebruik van corticosteroïden als prednison bij orgaantransplantaties, auto-immuunziekten en ernstige allergieën. Ook bij een overmatige afweerreactie tegen Covid-19 wordt een corticosteroïde gebruikt, namelijk dexamethason. Bij chemotherapie tegen kanker is de afname van de afweer daarentegen een zeer ongewenste bijwerking.

Behalve bij de bovengenoemde aandoeningen is het normale afweersysteem helaas ook bij een groot deel van de bevolking verzwakt, waardoor we vatbaarder worden voor het krijgen van kanker en infectieziekten, waaronder Covid-19, met alle nare gevolgen van dien. De belangrijkste oorzaken voor zo’n verzwakte afweer liggen in heel alledaagse zaken, namelijk slaapgebrek, chronische stress, verkeerde voeding, gebrek aan lichaamsbeweging, roken en alcoholmisbruik. 

Bijna iedereen herkent de relatie tussen stress en gestoorde afweer. Want wie heeft het niet meegemaakt dat een periode van stress onmiddellijk werd gevolgd door een verkoudheid? En we weten ook hoe dit werkt. Chronische stress heeft tot gevolg dat er te veel van het stresshormoon cortisol in ons bloed komt. Cortisol remt het immuunsysteem en is daarom niet gunstig voor de verdediging tegen Covid-19.

Onze afweer is met afstand het ingewikkeldste biologische systeem in ons lichaam

Van slaapgebrek – dat overigens vaak samengaat met chronische stress – neemt onze afweer al na één nacht slecht slapen sterk af. We weten ondertussen ook dat chronische stress en slecht slapen zowel het risico op kanker als de kans op sterfte na een kankerdiagnose sterk verhogen. De therapie tegen chronische stress is niet altijd even eenvoudig. Probeer het in elk geval bij uzelf te herkennen en zoek indien nodig professionele hulp.

Hoezeer voeding een rol speelt bij ons immuunsysteem werd nog eens duidelijk door statistieken over Covid-19. Mensen met overgewicht en/of diabetes type 2 komen niet alleen vele malen vaker op de intensive care terecht, maar overlijden daarna ook nog eens tot wel achtmaal zo vaak! 

Vooral fris- en vruchtendranken en industrieel bereide voeding, die veel suiker en andere koolhydraten bevatten, spelen een belangrijke rol in de relatie tussen voeding en verstoorde afweer. Onze bloedspiegels van vooral glucose en insuline worden chronisch te hoog, waardoor de afweer achteruitgaat en er chronische ontstekingen ontstaan in het gehele lichaam. 

De remedie is in principe eenvoudig, maar in de praktijk moeilijk voor velen: kiezen voor verse onbewerkte volvette voeding en de frisdranken laten staan. Eventueel kun je bepaalde supplementen nemen. Vitamine D is het belangrijkste. Zink en vitamine C worden ook vaak genoemd, maar hieraan hebben we zelden een tekort.

Ook voldoende lichaamsbeweging kan je immuunsysteem aanmerkelijk verbeteren. We weten ondertussen dat dit al begint bij dagelijks een halfuurtje wandelen in een stevig tempo. Het effect wordt groter naarmate je intensiever beweegt, bijvoorbeeld door te fietsen. Recent onderzoek toont aan dat het inlassen van een aantal kortdurende periodes met intensieve beweging nog beter is voor je immuunsysteem. Let wel: overtraining heeft een averechts effect. Zelfs bij zeer goed getrainde hardlopers blijkt de afweer na het lopen van een marathon tijdelijk af te nemen. 

En dat zowel roken als alcoholmisbruik ongezond is, weten we uiteraard wel. Bovendien verzwakken deze gewoonten je immuunsysteem ernstig, waardoor je ook vatbaarder wordt voor ernstige complicaties van Covid-19. 

Terecht adviseert de overheid om mondkapjes te dragen en afstand te bewaren tegen Covid-19. Dat er verder nauwelijks wordt gewezen op de maatregelen die onze afweer sterk verbeteren, vind ik ronduit stupide. Een vriendelijker woord wil me even niet te binnen schieten.