De oudste communistische politicus van Nederland heet Rinze Visser. Zijn leeftijd is 82 jaar, en hij herinnert zich nog levendig de ontmoeting in 1978 met Erich Honecker. “Een heel gewoon iemand,” weet de Friese communist. “Je kreeg helemaal niet het idee dat je met de secretaris-generaal van de SED te maken had.”

Visser zat destijds in het partijbestuur van de Communistische Partij van Nederland (CPN), en mocht mee op een officiële trip naar de DDR. “We brachten met onze delegatie bezoeken aan bedrijven en hadden gesprekken met onze zusterpartij. Wat me opviel was dat je zo weinig auto’s op straat zag, in elk geval veel minder dan in Nederland. Onderdrukking? Hoe zou ik dat hebben moeten merken? Nou ja, laat ik het zo zeggen: als je een socialistische staat wilt opbouwen, wat in de DDR is mislukt, dien je natuurlijk het kapitaal eronder te houden. Je moet toch beschermen wat je de arbeidersklasse hebt beloofd? En voor de rest, ach, er woonden in de DDR gewoon mensen zoals u en ik.”

Rinze Visser werd in 1959, op z’n 21ste, lid van de CPN, en is nog steeds actief als raadslid in De Fryske Marren. Nu niet meer voor de CPN, die in 1990 opging in GroenLinks, maar voor diens opvolger de Nieuwe Communistische Partij Nederland (NCPN). “Lemmer, waar ik nog altijd woon, is nooit een spectaculair rood gebied geweest, maar er bestond wel een vaste kern van communisten, met daaromheen een groep sympathisanten. Het vechten tegen onrecht sprak mij aan. Daarom was mijn keuze voor de CPN niet moeilijk.”

Bovendien was Vissers vader lid van de partij. Weliswaar niet actief, meer als ‘gevoelscommunist’, maar toch. En thuis lazen ze De Waarheid. “Maar ik ben niet geïndoctrineerd. Ik heb mijn keuze in alle vrijheid kunnen maken,” zegt de oud-visserman.

Zijn lidmaatschap kwam drie jaar na de inval van de Sovjet-Unie in Hongarije. Bracht die gebeurtenis hem niet aan het twijfelen? “Nee, zeker niet. De negatieve berichtgeving over het communisme stérkte me juist om me aan te melden bij de CPN. Het ineenstorten van de Sovjet-Unie is voor mij evenmin een reden geweest om het communisme vaarwel te zeggen. De strijd tegen onrecht gaat altijd door.”

Hij pauzeert een moment en vraagt: “Zeg, u heeft het steeds maar over vroeger. Zullen we het eens over het nú hebben?”

Oké, het nu. Rinze Visser begon in 1970 als raadslid in Lemsterland, en is dat sinds 2014 in de fusiegemeente De Fryske Marren. De NCPN bekleedt daar twee van de 31 zetels. Visser is fractievoorzitter, maar meer nog: het langstzittende raadslid van Nederland, namelijk een halve eeuw. Hoe communistisch kun je zijn op lokaal gebied? “Ach, je kunt zóveel doen: achteruitgang van de sociale zekerheid voorkomen en mensen helpen bij het krijgen van hun recht. Daar ben ik elke dag mee bezig. Pas nog. Een man met een bijstandsuitkering kwam in het ziekenhuis terecht, waar hij doodleuk werd opgebeld door een gemeenteambtenaar: u moet wél solliciteren, hoor! Daar heb ik een opmerking over gemaakt tijdens de algemene beschouwingen, maar niemand die erop inging. Die kwestie krijgt nog een staartje! Ik heb die inwoner altijd met raad en daad bijgestaan, zoals ik gelukkig ook vele anderen heb kunnen helpen. Mensen worden om het minste of geringste afgebekt. En wetten zijn keihard. Kijk maar naar de toeslagenaffaire.”

Het ineenstorten van de Sovjet-Unie is voor mij geen reden geweest om het communisme vaarwel te zeggen. De strijd tegen onrecht gaat altijd door

Rinze Visser, NCPN-raadslid in De Fryske Marren

Moet er een revolutie komen in Nederland? “Wat een vreemde vraag. Als er maar genoeg mensen zijn die het anders willen, heb je al een revolutie. Wat mij betreft moet het zo vredig mogelijk, maar vaak kan dat niet. De tegenstander is namelijk geen lieverd, niks gaat vanzelf. Het socialisme is met veel rampen en doden gepaard gegaan, dat klopt, maar vergeet niet dat ook het kapitalisme miljoenen doden op zijn geweten heeft. Daar hoor je niemand over. Elke dode is er één te veel.”

“Of ik in de klassenstrijd geloof? Dat is geen geloof, die strijd tussen kapitaal en arbeid bestáát gewoon. Kijk naar het toeslagenschandaal. De slachtoffers behoren bepaald niet tot de bezittende klasse.”

Als de NCPN in Nederland aan de macht was, zou die affaire er niet zijn geweest, denkt het raadslid. “En als het tóch was gebeurd, zouden heel wat ambtenaren en politici die werkeloos hebben toegekeken nu in de cel zitten.” De NCPN, die – zo schat Visser – ongeveer duizend leden telt, deed in 2003 voor het laatst een gooi naar een landelijke zetel, maar behaalde toen slechts zo’n 4900 stemmen, te weinig voor een zetel. Visser, die in 1994 lijsttrekker was bij de Tweede Kamerverkiezingen, vertelt dat er te weinig middelen zijn om nog aan verkiezingen mee te doen. “Bovendien: de kans op een zetel is zeer gering. Dan kunnen we ons geld beter besteden.”

Veel NCPN’ers zullen 17 maart vermoedelijk op de SP stemmen. Zelf voelt Visser ook wel ‘een zekere verwantschap’ met de Socialistische Partij. “Ik heb veel respect voor hoe Renske Leijten de toeslagenaffaire heeft aangepakt. Maar de partij op zich is te veel afgezakt. De SP komt uit een maoïstische traditie, maar je hoort ze nooit meer over een socialistische maatschappij.”

Daar kan Gus Ootjers over meepraten. De 24-jarige callcenter-medewerker werd in november, samen met vijf andere jonge SP’ers, geroyeerd door het partijbestuur wegens banden met het Communistisch Platform (CP). Partijsecretaris Arnout Hoekstra had het over ‘geradicaliseerde zolderkamercommunisten’, die de partij zouden willen overnemen, en beriep zich op een artikel in de SP-statuten dat lidmaatschap van een andere partij verbiedt.

Flauwekul, vindt CP-voorzitter Ootjers. “Communistisch Platform is helemaal geen partij, maar een pressiegroep binnen de SP. De werkelijke reden voor onze schorsing is dat de SP vuurbang is voor ons succes. We willen dat de SP weer echt socialistisch wordt, en dat vindt veel weerklank binnen de partij. Een groot aantal leden vindt dat de SP-top veel te veel uit is op regeringsdeelname. Lilian Marijnissen is zelfs bereid om met de VVD in een kabinet te gaan zitten.”

De tekst gaat onder de foto verder.

De SP-jongerenclub Rood, die warme banden onderhoudt met het CP, nam in juni een motie aan om in geen enkel kabinet te stappen, waarmee voor de partijtop de rapen gaar waren en de basis was gelegd voor een tot nu toe dooretterend conflict. In november stelde het partijkader de jongerenclub financieel en anderszins buiten de orde, nadat de geroyeerde SP’er Olaf Kemerink tot Rood-voorzitter was gekozen. Hij laat zich, gezien de turbulentie in de partij, op dit moment liever niet interviewen.

Ootjers, net als Kemerink lid van Rood, is optimistisch over de toekomst van het communisme binnen de SP. Samen met het Marxistisch Forum, een andere belangrijke pressiegroep in de SP, zijn er binnen de partij enkele honderden communisten in touw, schat hij. “Als je weet dat er maar zo’n 1500 actieve SP-leden zijn, kunnen we behoorlijk wat invloed uitoefenen. Op het laatste SP-congres in december steunde een derde van de aanwezige leden een voorstel om de zes royementen terug te draaien. Grappig genoeg denk ik dat het er voor communisten binnen de SP gunstiger uitziet dan ooit tevoren. Juist doordat we uit de partij zijn gezet, is er een levendige discussie ontstaan over de koers van de SP. Een campagne om de royementen terug te draaien heeft tot nu toe (eind januari – WP) zeshonderd handtekeningen opgeleverd. De mensen zien hoe ondemocratisch het partijbestuur heeft gehandeld.”

Kortom, Ootjers heeft er alle vertrouwen in dat hij en andere CP’ers binnenkort weer hun partijtje kunnen meeblazen. Sterker, ofschoon geroyeerd als Utrechts SP-bestuurslid, mag Ootjers nog gewoon aanschuiven bij bestuursvergaderingen in de stad. “Ik ben geroyeerd door het landelijke partijbestuur, niet door het afdelingsbestuur,” legt hij uit. “Daar komt bij dat communisme bij de afdelingen veel gemakkelijker ligt. Veel afdelingsleden zijn al sinds de jaren zeventig aangesloten bij de partij. Over het algemeen zijn dat communisten. Lokaal, vooral in de grote steden, is de SP radicaal socialistisch. Dat is heel wat anders dan dat salonfähige van de SP aan het Binnenhof.”

Als de SP communistisch wordt, moet ze alleen regeren met een absolute meerderheid, vindt Ootjers. “Wij communisten willen niet het kapitalisme managen, zoals de PvdA en GroenLinks, met hier een onsje erbij en daar een onsje eraf. Nee, wij zetten in op radicale veranderingen. Ja, daar is een revolutie voor nodig. We moeten de arbeidersklasse hecht gaan organiseren in vakbond en partij. En vervolgens de macht in de fabrieken overnemen. Of daarbij bloed gaat vloeien? Nou, dat hoeft niet per definitie. Het Communistisch Platform is niet van de lijn Stalin met al zijn moordpartijen. Als de arbeidersklasse maar sterk genoeg is, kan de ommezwaai vreedzaam tot stand komen, hoewel je natuurlijk altijd rekening moet houden met verzet vanuit het grootkapitaal. Ook het leger willen we radicaal-democratisch gaan hervormen. Het volk kiest in een militiesysteem zijn eigen officieren.”

Ondanks deze geharnaste taal gelooft Ootjers in vrije verkiezingen en parlementaire democratie. Alleen op die manier zou een ‘communistische SP’ aan de macht moeten komen. Maar staat dat dan niet haaks op de geplande machtsgreep in de fabrieken? “Nee,” zegt de CP-voorzitter, “ook onder dat laatste ligt een democratisch principe, namelijk: niet de baas, maar de arbeider beslist over wat er op de werkvloer gebeurt.”

Als het aan Ootjers ligt, wordt de democratie ‘flink uitgebreid’. “Duistere deals van de Belastingdienst met multinationals behoren straks tot het verleden, en ook voor de rest worden staatsgeheimen zoveel mogelijk afgeschaft,” bezweert hij. En verder: “Volksvertegenwoordigers verdienen niet meer dan een gemiddelde arbeider, en het volk moet hen ook tussentijds kunnen wegsturen.”

Toch kun je je afvragen of het optimisme van Ootjers niet een tikkeltje overdreven is. SP-fractieleider Lilian Marijnissen liet er op 6 december in Buitenhof geen twijfel over bestaan dat leden van het CP er hoe dan ook uitvliegen. Zelfs een radicale SP’er die helemaal geen aanhanger is van dat platform, Utrechts Statenlid Michel Eggermont, kreeg van haar de wind van voren. “Een misverstand,” verklaart Eggermont aan de telefoon. “Ik ben lid van het Marxistisch Forum in de SP. Wij bestaan nog maar net en zijn niet met royementen bedreigd. Ik denk dat we meer en meer zullen worden gedoogd, hoewel het partijapparaat niet blij is met ons.”

Waar de mogelijkheid zich voordoet, moet de arbeidersklasse zich bewapenen met alle wapens om een revolutie mogelijk te maken

Uit het programma van het Communistisch Platform

Eggermont, van beroep servicemedewerker bij de NS, besprak het Buitenhof-akkefietje met partijvoorzitter Jannie Visscher, die zich zijn ergernis goed kon voorstellen. “Nee, met Lilian Marijnissen heb ik daarover geen contact gehad. In de partij draait het om de voorzitter. Zij is het belangrijkst.”

MF en CP zijn communicerende vaten en staan voor hetzelfde: een radicale ruk naar links. En dat heel graag in samenwerking met Rood. Ofschoon kaltgestellt zijn er veel SP’ers die Rood van harte steunen, weet Eggermont (50): “De partijleiding probeert met bureaucratische methodes – zoals royementen – de controle te houden, maar daarmee kun je toch echt niet de ideeën van mensen veranderen.”

Zwartmaken gebeurt volgens het Statenlid ook. “Algemeen secretaris Arnout Hoekstra die gekleed in pak achter een bureau beweert dat wij de bevolking willen bewapenen en aanzetten tot een burgeroorlog. Dat is zo’n ahistorische uitspraak, zo losgezongen van de geschiedenis van de socialistische beweging.”

Toch staat letterlijk in het CP-programma: “Waar de mogelijkheid zich voordoet, moet de arbeidersklasse zich bewapenen met alle wapens om een revolutie mogelijk te maken.”

“Enge dingen,” vindt Hoekstra. Maar Eggermont ziet het anders: “Je moet bij die passage denken aan Chili in 1973. De democratisch gekozen socialistische president, Salvador Allende, werd bedreigd en vermoord. In zó’n situatie mag het volk de wapens oppakken, vinden wij. Hoekstra weet heel goed dat wij dát bedoelen.”

Gelooft Eggermont in de parlementaire democratie? “Zoals het nu gaat? Iedereen is voor de wet gelijk, maar de Belastingdienst pakt een burger toch heel anders aan dan een bedrijf. Dient de eerste een bezwaar in, bijvoorbeeld in het toeslagenschandaal, dan komt dat gezellig op de hoogste stapel, en raakt de burger steeds verder in de problemen. Maar als een grote ondernemer bezwaar maakt, wordt hij met fluwelen handschoenen aangepakt. Ik geloof in het winnen van een meerderheid, om op uw vraag terug te komen, maar de geschiedenis heeft uitgewezen dat het helemaal niet zeker is of socialistische winnaars daadwerkelijk hun plannen kunnen uitvoeren. Zie Allende, zie de Spaanse Burgeroorlog.”

Het eerste wat Eggermont zou doen als hij het in Nederland voor het zeggen had, was de financiële sector nationaliseren. “Banken en verzekeringen moeten in staatshanden, zodat democratische controle mogelijk wordt. Nu is het omgekeerd: de financiële sector, waar fundamentele economische beslissingen vallen, controleert de overheid.”

Het marxisme is voor de SP-top tot nu toe niet veel meer dan een gimmick, constateert het Utrechtse Statenlid tot zijn spijt – ‘een portret van Marx tijdens congressen’ –, maar hij hoopt vurig dat de gehele partij weer zal worden bevangen door ideologie, en in haar eentje de dienst kan gaan uitmaken in Nederland. “Of samen met de PvdA en GroenLinks, als die hun wortels hervinden.”

De tekst gaat onder de foto verder.

Ach ja, GroenLinks. Kom er niet mee aan bij Engel Modderman. “Jesse Klaver is een kwijlebabbel,” vindt het communistische gemeenteraadslid uit het Groningse Oldambt. “Ik heb niks met dat gewauwel over milieu. GroenLinks is voor biomassacentrales. Nou, we hebben er hier twee gehad. En maar gifstoffen uitstoten, die dingen! Ze zijn nu gelukkig dicht en gaan weg. Daar hebben wij erg ons best voor gedaan.”

Met ‘wij’ doelt Modderman (69) op de driemansfractie van de Verenigde Communistische Partij in Oldambt, die in 2018 twaalf procent van de stemmen haalde, en waarvan hij fractievoorzitter is. De VCP is een regionale communistische beweging die zich in 1999 afsplitste van de NCPN, met als directe aanleiding het woonproject Blauwestad in Oost-Groningen. Een rijkeluishobby, vond Modderman, en hij richtte de VCP op. De vijf communistische raadsleden in Nederland zijn dus verdeeld over twee partijen. 

“We zullen nooit de totale macht krijgen,” vermoedt Modderman met enig gevoel voor understatement, “maar die paar duizend communisten die er nu zijn, kunnen best eens uitgroeien tot een paar honderdduizend.”

Gus Ootjers beaamt dat getal van een ‘paar duizend.’ Die zijn, volgens hem, versplinterd over een tiental bewegingen: Socialistisch Alternatief, de Internationale Socialisten, Internationale Bolsjewistische Tendens, de Internationale Kommunistische Stroming, Revolutionaire Eenheid, en natuurlijk de NCPN, de VCP, het Communistisch Platform, het Marxistisch Forum en een deel van de SP. Én, om de communistische verzuiling compleet te maken: voor de broodnodige ontspanning is er de Kameraadschappij. “Ik ben niet zo’n goede moppenverteller,” zegt Ootjers, “maar een grap in onze kring is: zet twee communisten bij elkaar, en je hebt drie meningen.”

“Ach, ja,” verzucht Modderman, met zijn mooi gegroefde, karakteristieke gezicht, “gehakketak heb je overal, maar er komen soms ook onvermoede samenwerkingsverbanden tot stand. Zo kon ik het in de raad van Midwolda heel goed vinden met de RPF, een voorloper van de ChristenUnie. Zij hadden, net als wij, een open oog voor de minstbedeelden.”

Midwolda was de gemeente waar Modderman, een gewezen lasser, in 1980 zijn entree maakte als communistisch raadslid. Daarna volgden na herindelingen Scheemda en Oldambt. Bij zijn ouders speelde politiek geen grote rol. Min of meer toevallig kwam hij erachter dat zijn vader en moeder CPN stemden. “Ik kom uit een gezin van negen kinderen. Mijn vader was loodgieter in Winschoten, maar moest ’s avonds oberen om alle monden te voeden. En zaterdags bracht hij de leesportefeuille rond.”

Rond zijn negentiende begon Modderman zich in politiek te verdiepen. “Het werd de CPN, omdat die partij het dichtst bij de mensen staat. Als VCP hebben we een kantoor in Winschoten, waar inwoners drie keer per week terecht kunnen met allerhande problemen: uitkeringen, bouwvergunningen, voorschotten.”

Zijn keuze voor het communisme hangt sterk samen met de Graanrepubliek, zoals Oost-Groningen vanouds wel wordt genoemd. “Landarbeiders, onder wie ook vrouwen en kinderen, werden hier voor een paar stuivers uitgebuit door herenboeren. Het was armoe troef. Er kwamen opstanden, en de CPN kreeg in Oost-Groningen stevig voet aan de grond. Het communisme werd in deze streek vaak van generatie op generatie doorgegeven.”

Zo ook in Moddermans eigen familie. Via zijn ouders ‘erfde’ hij het en via hem zijn zoon. “We hebben onze zoon Ernesto Che genoemd, en hij zou, als hij in Nederland woonde, zeker communistisch stemmen. Mijn kleinzoon heet Che. Maar met dat laatste hebben mijn vrouw en ik geen bemoeienis gehad.”

Ja, Lenin heeft de tsaar en zijn familie laten vermoorden, ik weet het, maar misschien kon dat niet anders

Engel Modderman, VCP-raadslid in Oldambt

Bij de communistische overtuiging hoorden traditiegetrouw reisjes naar het Oostblok. “We zijn vaak op vakantie geweest in Polen, Hongarije en Leningrad. Mijn eerste indruk was altijd: we gaan vijftig jaar terug in de tijd. Maar de mensen waren heel vriendelijk en gastvrij. De tafel stond ’s avonds vol met vleeswaren, en de kinderen waren zielsgelukkig met een pennetje of een vaantje.”

Modderman is er zeker van dat het communisme nooit zal verdwijnen. “Dat kan gewoon niet,” zegt hij beslist. Aan de andere kant weet hij: “Het communisme is overal mislukt, omdat de regimes het volk onderdrukten en zichzelf verrijkten. Dat is natuurlijk op geen enkele manier recht te praten. Ja, ik snap heel goed dat het begrip communisme huiver oproept bij mensen. Vanwege Stalin, de Berlijnse Muur en ga zo maar door. Zelf zie ik het zo: als je je werk als communist goed doet, word je gekozen. Kun je het niet via de democratie winnen, dan doe je iets verkeerd.”

“Wat ik als eerste zou doen als de VCP in Nederland de macht had? Haha, dat lijkt me een utopie. Maar goed, ik zou het basisinkomen invoeren. Er zijn nu te veel mensen die gedwongen in de bijstand of de schuldhulpverlening zitten.”

Engel Modderman blijft trouw aan Lenin, van wie op VCP-vergaderingen altijd een foto hangt. “Ja, Lenin heeft de tsaar en zijn familie laten vermoorden, ik weet het, maar misschien kon dat niet anders. En de Russische Revolutie heeft bloed gekost. Maar vergeet niet: ook elke Amerikaanse president heeft bloed aan zijn handen. Zo kunnen we wel heen en weer blijven praten. Dat schiet niet op. Lenin was een van de grondleggers van het communisme, en daarom blijft hij een voorbeeld voor mij.” 

Terug naar Lemmer in Friesland, waar de oudste communistische politicus van Nederland de toekomst schetst die de aardkloot, volgens hem, te wachten staat. “Het kan nog twintig jaar duren of dertig, maar het kapitalisme gaat eraan,” zegt Rinze Visser overtuigd. “Het is crisis op crisis in de wereld. Steeds meer mensen denken: er moet toch iets anders zijn dan kapitalisme? Het socialisme wordt voor hen weggehouden, maar je ziet al verschuivingen in de politiek: de PvdA die spijt krijgt van de marktwerking. We moeten het hebben van mensen met het hart op de goede plaats, ook degenen die geen communist zijn. Ik ga het niet meer meemaken met m’n 82ste en m’n lage longfunctie. Maar het socialisme zal overwinnen! Het is dát of barbarij, zoals Rosa Luxemburg schreef. En ik, ik zal sterven zoals ik ben geboren: als communist!”