Madeleijn van den Nieuwenhuizen klinkt rustig door de telefoon, opgewekt zelfs, ondanks het slechte nieuws dat haar twee dagen eerder vanuit New York bereikte. Ze is haar huis kwijt. De eigenaren van het pand in Manhattan zijn door de coronacrisis failliet gegaan en moeten het gebouw verkopen. Een officiële huurovereenkomst heeft ze niet. “Het zijn barmhartige mensen, die verhuurders. Omdat ze mijn promotie-onderzoek belangrijk vonden, mocht ik tegen een fikse korting mijn appartement huren, maar zonder contract kun je er dus zo uitgeknikkerd worden. Ik moet nu mensen regelen die mijn studio gaan leeghalen en de spullen in de opslag zetten. Het is vrij surrealistisch.”

Ze ziet nog voor zich hoe ze op 5 maart de deur in New York achter zich dichttrok om het vliegtuig naar Nederland te nemen voor een aantal optredens in het kader van Internationale Vrouwendag. “Mijn koffer stond al in de hal, maar ik ben weer naar binnen gegaan om de planten water te geven en nog even het potje yoghurt weg te gooien dat bij thuiskomst niet meer goed zou zijn. Ik zou een dag of tien wegblijven.”

De volgende dag schoof ze aan bij DWDD om te praten over de nieuwe documentaireserie Hillary, over de verloren verkiezingsstrijd van Clinton tegen Trump. Op zondag 8 maart sprak ze na afloop van de Women’s March op het Amsterdamse Museumplein een tienduizendkoppig publiek toe. Op 9 maart was ze te gast in de radiostudio van de NPO om de feministische aspecten van Angela Merkel uit de doeken te doen. Vervolgens bezocht ze haar ouders in Oldenzaal en haar vriend in Amsterdam – en daar logeert ze nog steeds. Want op 12 maart kondigde Trump de travel ban aan. De grenzen met Europa gingen op vrijdag de 13de om middernacht dicht. Van den Nieuwenhuizen liet de laatste vlucht aan zich voorbijgaan. “Het boeken van een ticket was een ratrace. Had je er een te pakken, dan bouncete die op het laatste moment weer uit het digitale winkelwagentje en werd-ie vervolgens weer een paar honderd dollar duurder. De prijzen liepen snel op, van 300 tot 2000 dollar. Ik dacht ook: anderen hebben die laatste plek in het vliegtuig harder nodig dan ik. Een vriendin, die ook voor de Women’s March was overgekomen, had haar medicijnen in Amerika gelaten en verleent daar mantelzorg. Zij moest terug. Ik heb geen verplichtingen in New York. Het leek me ook beter om in tijden van crisis in Nederland te zijn dan in een land met grote mazen in het sociale vangnet. Ik dacht wel nog aan mijn planten – die zouden helaas verdorren. Nu blijkt dat ik mijn appartement niet meer ga terugzien. Het is bijna om te lachen, omdat het zo absurd is.” 

Het was ook niet te bevroeden wat voor een drama zich zou voltrekken in New York.

“Absoluut niet. In de stad is een spooksituatie ontstaan. Ambulances scheuren met loeiende sirenes over Broadway terwijl er niemand is om voor ze aan de kant te gaan. Vrienden voelen zich als ratten in een betonnen kooi. De meeste inwoners wonen er vele malen kleiner dan hier. Ik heb een jaar op acht vierkante meter gewoond. Acht, voor negenhonderd euro. Een lockdown is zoveel beklemmender als je klein woont en geen balkon of buiten hebt. Ik ben ontzettend blij dat ik Nederland ben.”

De tekst gaat onder de foto verder.

Meer dan drie jaar werkt Madeleijn van den Nieuwenhuizen nu in Amerika. Na de studie Liberal Arts and Sciences in Utrecht en een jaar Europese geschiedenis aan het prestigieuze opleidingsinstituut Sciences Po te Parijs verhuisde ze in 2016 naar New York om aan Columbia University een master Amerikaanse politieke geschiedenis te volgen. Sinds september doet ze aan de City University politiek- en rechtshistorisch promotieonderzoek, waarbij ze zich concentreert op constitutioneel recht en politieke corruptie. “In Amerika hebben bedrijven op basis van vrijheid van meningsuiting het recht verworven om ongelimiteerd geld te doneren aan politieke campagnes,” licht ze toe. “Het Hooggerechtshof is het geven van geld sinds 2010 – toen het de uitspraak Citizens United v. Federal Election Commission deed – gaan zien als een meningsuiting. Geld als stem. En als je weet dat externe partijen zoals bedrijven de afgelopen tien jaar zo’n 4,5 miljard dollar hebben uitgegeven aan politieke activiteiten – tegenover 750 miljoen dollar het decennium daarvoor –, dan weet je dat corruptie op de loer ligt. Corona is een hardnekkig gezondheidsvirus, maar de politieke gezondheid van Amerika is ernstig geïnfecteerd door ongelimiteerde geldstromen vanuit het bedrijfsleven.” 

Inderdaad, beaamt ze, dat is heel andere materie dan het bekritiseren van media, waarvan we haar in Nederland vooral kennen. Van den Nieuwenhuizen is de oprichter van het Instagramaccount ‘Zeikschrift’, waarop ze kranten en tijdschriften scant op seksisme, racisme en stereotyperingen. En deze becommentarieert. ‘Wie?’ schrijft ze naast een screenshot van een artikel met als kop: ‘Vrouw Thijs Römer krijgt koninklijk bezoek’. Voor wie het niet raadt: het artikel gaat over prima ballerina Igone de Jongh, die na 24 jaar meer dan verdienstelijke jaren afscheid nam van Het Nationale Ballet. 

“Zeikschrift is een uit de hand gelopen hobby,” zegt ze. “Hoewel, hobby is het woord niet.” Ze wond zich op, daar begon het mee. “In de zomer, net voor mijn verhuizing naar New York in 2016, logeerde ik bij mijn ouders in Oldenzaal. Zij waren fysiotherapeuten en dus hadden we thuis veel bladen uit de wachtkamerleesmap. Het viel me op met hoeveel onzin bladen wegkomen. In een column in JAN werd een schoonmaakster omschreven als ‘een oud exemplaar uit Bulgarije met kapotte knieën’. Hoe kon zoiets door de redactie komen, vroeg ik me af. Ik googlede of anderen erover gevallen waren, maar nee. Ik realiseerde me dat er geen plek bestond waar dag- en weekbladen ter verantwoording geroepen konden worden. Je kunt bijvoorbeeld niet naar de Raad voor de Journalistiek stappen wanneer je als derde iets stigmatiserend vindt. Dus ik dacht: ik creëer zelf zo’n platform. Daardoor zou ik tegelijkertijd een beetje binding houden met Nederland terwijl ik in New York zat. Het verplichtte me om veel Nederlandse bladen te lezen.”

Zeikschrift was de eerste twee jaar een klein account, zoals ze voor ogen had. Een paar honderd volgers had ze. Totdat Van den Nieuwenhuizen na enkele opiniestukken in dagbladen werd opgepikt door de media. Veertigduizend volgers heeft Zeikschrift ineens. Daarnaast is ze nu een actieve stem in het feministisch discours. Fantastisch natuurlijk, maar het overrompelde haar, zegt ze, omdat het niet zozeer haar ambitie was om dit als primair carrièrepad te bewandelen. “Ik heb in mijn professionele leven bewust gekozen voor een academische richting die niet heel erg raakt aan mediakritiek of feminisme,” zegt ze. “In het verleden hebben veel vrouwen hard gestreden om kansen voor mij te creëren, kansen om juist andere dingen te doen dan fulltime vechten voor de positie van de vrouw. Maar goed, ik doe het met liefde parttime.” Daarnaast kent de rechtsgeschiedenis wel degelijk raakvlakken met het feminisme, zegt ze. “Denk aan de juridische overwinningen die vrouwen hebben behaald. In 1919 verwierven vrouwen stemrecht en door de inzet van PvdA-politica Corry Tendeloo nam de Tweede Kamer in 1956 twee historische besluiten: getrouwde vrouwen waren niet langer handelingsonbekwaam volgens het Burgerlijk Wetboek, en vrouwen in overheidsdienst mochten niet meer automatisch ontslagen worden op de dag van hun huwelijk.” 

Die besluiten kende ik, maar Corry Tendeloo?

“Niemand had ooit van haar gehoord. Logisch, als geen enkel geschiedenisboek over haar vertelt. Een kijkje in huidige lesboeken van middelbare scholen laat zien dat feminisme vaak gereduceerd is tot een paar kaders of vluchtige paragrafen. Belangrijke vrouwen worden in het algemeen amper genoemd, in tegenstelling tot de grote mannen uit de geschiedenis. Ik wist zelf überhaupt niet dat vrouwen ooit handelsonbekwaam waren geweest, totdat in een gesprek met mijn ouders het ontslag van mijn oma als secretaresse bij de overheid ter sprake kwam en ik ging googlen. Handelingsonbekwaam, dat betekende dat je geen verzekering of hypotheek mocht afsluiten, niet zelfstandig mocht reizen, geen geld van de bank mocht halen en toestemming moest hebben om bepaalde dingen te kopen. En mocht je als vrouw de hele enge stap zetten om te scheiden, dan werden de kinderen automatisch aan de man toegewezen.”

Wist je dat er in Nederland meer CEO’s zijn die Peter heten dan CEO’s die vrouw zijn?

Het is van belang dat we dit weten, benadrukt ze, want dat historische feit echoot na in de huidige maatschappij. Dat vandaag de dag disproportioneel veel Nederlandse vrouwen parttime werken en slechts zestig procent van hen financieel onafhankelijk is, kunnen we volgens Van den Nieuwenhuizen niet los zien van het feit dat vrouwen tot 1956 niet voor vol werden aangezien. “Ik hoor veel jonge vrouwen zeggen dat ze het heerlijk vinden om voor de kinderen te zorgen en omdat hun man toch meer verdient, gaan zij parttime of helemaal niet werken. Die vrouwen hebben het gevoel een vrije keuze te maken, maar in de historische context geplaatst zie je dat het ook een sociaal geënsceneerde verwachting betreft. Dat werkt ook nog door in de media. Vrouwen zijn in de beeldvorming vaker de irrationele big spenders die – oepsie! – weer een Chaneltas hebben gekocht. Mannen doen de onderhandelingen en financiën. In reclames zijn vaders stuntelig en niet in staat een luier te vervangen, waarop moeders te hulp snelt. Zo cultiveer je als maatschappij stereotypes.”

In de NRC stond een artikel over de financiële problemen bij familiebedrijf Blokker. De vraag rees of het bedrijf zou worden overgenomen door de broer, de zoon of neef. Waarom staat er niet zus, dochter of nicht, vroeg ik op Zeikschrift. ‘O ja,’ zei de journalist in kwestie. ‘Ik snap wat je bedoelt.’ Het is een klein voorbeeld. Het gros van wat ik aankaart op Instagram zijn micro-issues, maar als je al die voorbeeldjes bij elkaar ziet, kun je niet langer doen alsof ze op zichzelf staan. Dan ontwaar je patronen.” 

Patronen zijn hardnekkig te doorbreken, zo blijkt. Ze somt op: slechts dertig procent van de topfuncties wordt bekleed door een vrouw. Rond de dertig procent van de Tweede Kamerleden is vrouw. Bij actualiteitenprogramma’s is dertig procent vrouw. Al jarenlang is dat percentage gelijk, benadrukt ze. “Wist je dat er in Nederland meer CEO’s zijn die Peter heten dan CEO’s die vrouw zijn? We hebben eindeloze gesprekken over glazen plafonds en zo, maar als historica zou ik graag zien dat er gesproken wordt over de geschiedenis die eraan ten grondslag ligt. Daarom verdient Corry ook een standbeeld.”

Je was bezig met de petitie voor dat standbeeld. Hoe staat het daar mee? 

“Er zijn zo’n 14.000 handtekeningen binnen en die wilde ik deze lente gaan aanbieden, maar toen kwam corona. Ach ja. Corry heeft al zestig jaar gewacht, een paar maanden kunnen er ook nog wel bij. Maar het goede nieuws: intussen hebben twee onderwijsuitgeverijen laten weten dat ze Tendeloo zullen opnemen in de nieuwe edities van hun schoolboeken. Daar ben ik minstens zo blij mee, want dat betekent dat ontzettend veel jonge ogen haar naam zullen zien. Een standbeeld kun je voorbijlopen zonder dat je weet om wie het gaat. Toch gaat het ook mij om de symbolische waarde van zo’n beeld.”

Waar zie je dat beeld staan?

“Daarover ben ik nog in overleg. Ik dacht aan Den Haag en belde in november met de woordvoerder van de vorige burgemeester, Pauline Krikke. Ze reageerde enthousiast. ‘Nou, wat een ontzettend goed initiatief! Maar weet je wat het is,’ zei ze. ‘We hebben al een beeld van Aletta Jacobs, hè.’”

Oef! Ik neem aan dat je meteen hebt uitgezocht hoeveel standbeelden van mannen Den Haag telt?

“Dat niet. Ik heb wel andere data opgezocht, en daaruit blijkt dat belangrijke vrouwen uit de geschiedenis nog weinig worden geëerd in publieke ruimtes. Van alle grootstedelijke straten die zijn vernoemd naar mensen is 88 procent vernoemd naar een man. Er zijn ook veel meer inspiratieloze straatnamen als de Nieuwstraat, Nieuwe Nieuwstraat en de Oude Nieuwstraat dan dat er straten zijn vernoemd naar vrouwen.”

Bestaat er een Corry Tendeloostraat?

“Nee, wel twee Corrie Tendeloostraten, en die verkeerd gespelde straatnaambordjes liggen verstopt in verre buitenwijken van Arnhem en Deventer. Dat zegt toch iets over het belang dat haar wordt toegedicht.”

Wanneer werd je gegrepen door de vrouwenzaak?

“Rond mijn achttiende. Ik was naar Parijs verhuisd na een ongelukkig jaar aan de toneelschool in Amsterdam. Daar bestonden mijn dagen uit geld verdienen met kleine baantjes en veel lezen. Ik las Simone de Beauvoir, en vond het een verademing.”

Want? 

“Ik kreeg woorden aangereikt over wat ik voelde, namelijk dat vrouwen op basis van sekse anders behandeld worden dan mannen. Het was fijn om te weten dat het niet tussen mijn oren zat. Maar het werkte ook opruiend.”

Tien jaar later ben je zelf verworden tot een boegbeeld van de vrouwenstrijd.

“Dat is een beetje surreëel. Ik ervaar dat wel als een verantwoordelijkheid, want er zijn veel stemmen die je recht wilt doen. Daarnaast ben ik me bewust van de plek die ik inneem in dat discours: ik ben wit, jong, hoogopgeleid. Het zou me niet verbazen dat ik minder was opgepikt door de media als ik bijvoorbeeld zwart of twintig kilo zwaarder was geweest. Media-aandacht is, naast inhoud, ook simpelweg nauw verweven met maatschappelijk privilege en uiterlijk.”

Amerika heeft een zwarte president gehad, maar nog geen vrouw. Wat zegt dat?

“Dat vrouwelijke kandidaten worden geplaagd door een hogere standaard waaraan ze aan moeten voldoen dan mannen. Hillary Clinton was een enorme dossiertijger. Donald Trump was de host van een realityshow op tv. Vrouwen worden ook eerder opgeroepen om het bijltje erbij neer te gooien. Het ging in de afgelopen voorverkiezingen lange tijd tussen de Democratische kandidaten Joe Biden enerzijds en Bernie Sanders / Elizabeth Warren anderzijds. Warren is net als Clinton altijd uitstekend voorbereid, een zeer capabel politica, maar toen ze in de peilingen een nietszeggend beetje achter raakte op Sanders, was de publieke opinie meteen: laten we voor Sanders gaan; stop ermee, Warren.” 

Het zou me niet verbazen dat ik minder was opgepikt door de media als ik bijvoorbeeld zwart of twintig kilo zwaarder was geweest

Met haar stapte de laatste vrouw uit de verkiezingsrace, terwijl er oorspronkelijk een recordaantal vrouwen meedeed. 

“Het waren er zes, ze verdwenen allemaal. Toen Warren op 5 maart bekendmaakte dat ze zich terugtrok, werd haar gevraagd of ze dacht dat gender een rol had gespeeld in de verkiezingsrace. Ze zei: ‘Als ik zeg dat gender een rol heeft gespeeld, zullen heel veel mensen zeggen dat ik een slachtofferrol aanneem. Zeg ik dat gender geen rol heeft gespeeld, dan stel ik veel vrouwen teleur omdat zij gevoelsmatig weten dat het wel een rol heeft gespeeld.’”

Wat denk jij? 

“Ik denk dat het onomstotelijk vaststaat dat vrouwen systematisch een streepje achter liggen. Warren heb ik horen omschrijven als hysterisch en Clinton als kil en berekenend. Mannen met soortgelijk gedrag worden ambitieus en gefocust genoemd. Ook dat is in lijn met de geschiedenis. Tendeloo werd in de Tweede Kamer als onderkoeld gezien, maar toen ze een keer – nadat haar motie voor afschaffing van het automatische voogdijrecht van mannen was afgeschoten – haar emoties toonde, werd dat genadeloos afgestraft. Nota bene een partijgenoot zei in de Kamer: ‘Moet u Corry nou zien zitten grienen.’ Om een topfunctie te bereiken moeten vrouwen niet alleen over veel meer hordes springen dan mannen, maar ook over een koord van oordelen lopen.”

Terwijl de roep om vrouwelijke leiders na de financiële crisis in 2008 groot was. Vrouwen zouden de wereld nooit in een financiële afgrond hebben gestort, klonk het toen. 

“Ik weet nog dat Neelie Kroes destijds zei: ‘Als Lehman Brothers Lehman Sisters had geheten, was deze crisis er niet geweest.’ Maar er zit ook een risico aan dit framen. Dat impliceert dat vrouwen van nature behoedzamer zijn en meer diplomatie bedrijven. Terwijl vrouwen ook gehaaide zakenvrouwen kunnen zijn en er ook mannelijke leiders zijn met feminiene trekken.”

De Volkskrant concludeerde onlangs dat vrouwelijke leiders het in deze coronacrisis beter doen dan hun mannelijke collega’s. Niet omdat ze vrouw zijn, maar omdat ze simpelweg betere leiders zijn. 

“Omdat ze meer hordes hebben moeten nemen om op die positie te komen en dus wel beter zullen zijn? Ik vind het een interessante theorie, maar ik durf die niet te onderstrepen. Er spelen zoveel factoren mee in een succesvolle aanpak van corona. Scandinavië heeft vrouwelijke leiders, maar die landen hebben ook minder inwoners, kennen minder grote verschillen in welvaart en genieten een stabielere gezondheidszorg. Een crisis toont op een bijna perverse manier waar de pijnpunten zitten in de maatschappij. Zoals het tekort aan verplegend personeel in Nederland. Dat zorgpersoneel bestaat voor tweederde uit vrouwen. Die hebben de laatste jaren gekampt met loonsverlaging en een verhoogde werkdruk. Ze worden nu opeens uitgeroepen tot helden. Ik hoop dat ze in de toekomst ook beleidstechnisch op meer dan applaus mogen rekenen.” 

Dat New York zo hard getroffen is door het coronavirus, vervolgt Van den Nieuwenhuizen, heeft met de onevenredige verdeling van geld en macht te maken. “Er is in Amerika al decennialang een groeiende kloof tussen arm en rijk. Als overheid kun je lang beweren dat het wel meevalt met die armoede, maar deze crisis maakte haar meteen zichtbaar. Door het eroderen van het zorgstelsel zijn arme mensen vatbaarder geworden voor ziekten. Zij bezuinigen op preventieve gezondheidszorg en bellen de dokter pas in latere stadia.”

Het was Bernie Sanders, verzucht ze, die gezondheidszorg als mensenrecht zag en erop stond dat die nationaal verstrekt zou worden, aan iedereen. “Net nadat hij zich had teruggetrokken uit de verkiezingsrace brak ook in Amerika de grootste gezondheidscrisis in decennia in volle hevigheid uit.”

De tekst gaat onder de foto verder.

bron: HH

Speelt Donald – ‘injecteer bleekmiddel’ – Trump met zijn onzinnige optreden in de coronacrisis de Democraten in de kaart tijdens de verkiezingen in november? 

“Nou nee. Het is gebleken dat de Republikeinen hun leider ongelooflijk veel onzinnigheid vergeven, zolang er maar weinig belasting betaald hoeft te worden en er zwarte schapen aangewezen kunnen worden om het onfortuinlijke op af te schuiven. Trump is een meester in het aanwijzen van schuldigen. In dit geval: immigranten, Democraten, China. Bovendien heeft de economie, in sommige opzichten, onder hem relatief goed gedraaid. Dat de financiële ongelijkheid eveneens opnieuw is gegroeid, daar reppen de conservatieve media niet over. Ik denk dus dat er een hele grote kans is op weer vier jaar Trump.”

Spelen bedrijfsdonaties aan Trump ook een rol?

“De Republikeinse partij heeft een streepje voor op de Democraten wat betreft giften van het bedrijfsleven. Maar Democraten als Biden, en eerder Clinton, zitten niet om geld verlegen als ze de partij eenmaal achter zich hebben. Dat soort centristen nemen ook maar wat graag miljoenen aan van Wall Street. Daar zal het bij de presidentsverkiezingen niet aan liggen.”

We zijn in elk geval van een oude gek verlost. Harvey Weinstein zit de komende 23 jaar in de gevangenis. 

“Ik ben ontzettend blij met die veroordeling. De zaak heeft laten zien dat we een ander tijdperk ingegaan zijn wat betreft seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Maar ik ben er ook van geschrokken hoe moeilijk het is om iemand tegen wie 89 aanklachten van seksueel geweld, aanranding of verkrachting waren ingediend, veroordeeld te krijgen. Slechts drie aanklachten hebben de basis gelegd voor deze strafzaak. Maar goed, de enige zon die Weinstein nog zal voelen schijnen is op de binnenplaats van de gevangenis, en dat is toch een overwinning voor de vrouwenzaak.”

Hoe bevalt jouw Amsterdamse quarantaine? 

“Ik woon nu samen met mijn vriend, met wie ik nooit eerder heb samengewoond, omdat we beiden aan onze zelfstandigheid gehecht zijn. Op zich is dat heel gezellig en ben ik ook dankbaar dat ik in Nederland ben, een land dat niet wordt geleid door mensen die je aanmoedigen bleekwater te injecteren. Maar het blijft ontregelend om niet naar huis te kunnen, geen huis meer te hebben. Deze crisis toont aan hoe kwetsbaar alles is wat stabiel leek. In een handomdraai zijn miljoenen levens totaal verstoord. En dan kom ik er natuurlijk nog goed vanaf met mijn verloren huis.”

Word lid van HP/De Tijd