Hoe gaat het?

“Goed. We zijn gezond, maar ik vind het heel heftig allemaal. Er zijn zo veel mensen ziek, zo veel mensen verliezen geliefden en er is zo veel gevaar voor iedereen. Is het niet heel raar om nu over mezelf te gaan zitten praten? Het hele land staat op zijn kop.” 

We moeten ook wat lichtheid brengen in deze donkere dagen, vind je niet? 

Lachend: “Oké. Ik voel de druk.” 

Je zou tot en met mei door het land toeren met je voorstelling Verte. Baal je erg?

“Nou ja, ik ben niet de enige die baalt. Deze crisis raakt iedereen. Er zijn momenteel talloze zzp’ers zonder klussen en er zullen heel veel mensen teleurgesteld zijn in dingen die niet doorgaan. Ik begreep dat er zo’n vijfduizend voorstellingen zijn afgelast. Ik vind het vooral ernstig voor nieuwe, jonge artiesten die net geïnvesteerd hebben in een productie en nog niet aan de uitvoering zijn toegekomen. Het is namelijk nog maar de vraag of alle afgelaste voorstellingen opnieuw ingepland kunnen worden bij theaters. Ik werk al twintig jaar in het theater en heb een financieel buffertje.” 

Wat doe je dezer dagen? 

“Ik begreep dat Shakespeare King Lear heeft geschreven toen hij in ballingschap zat. Dat soort ambities heb ik niet. Ik schrijf wel aan een nieuwe voorstelling, maar ik merk dat ik toch een beetje lamgeslagen ben door het nieuws dat de hele dag binnenkomt. Elke avond denk ik: morgen ga ik die kast opruimen, doe ik dit en dat en dan komt die dag en dan denk ik: ehhh.”

Is het nog wel gezellig thuis? 

“We zijn geen gezin met drie kinderen in een klein huis, dus wij hebben geen ‘schreeuwmat’ waarop we onze frustraties kunnen uiten. We hebben geen huiselijke problemen. Mijn dochter van zeventien gaat haar eigen gang en mijn vrouw Daniëlle en ik zijn eraan gewend om elkaar veel te zien. Zij werkt altijd thuis en als ik niet optreed, ben ook ik voornamelijk thuis. Ik ben geen held op sociaal gebied en heb een paniekstoornis. Als het niet lekker met me gaat, durf ik geen boodschappen te doen. Ik zei al tegen Daan: ‘Nu valt mijn straatvrees tenminste niet meer op.’ Dat is prettig. En door een prachtige reeks van depressies weet ik ook hoe het is om heel lang thuis te zitten. Deze quarantaine is peanuts voor mij.”

Wat doet deze crisis met je gemoed?

“Ik raak er angstig van en angst is mijn achilleshiel. Toen ik van de week alle nieuwe boodschappen stuk voor stuk met chloor stond te wassen, dacht ik: nu draaf ik een beetje door.”

Tekst gaat onder de foto verder.

bron: Guus schoonewille/hh

Jij gaat serieus het pak hagelslag met een chloordoekje te lijf?

“Ja! Vervolgens ga ik opzoeken hoe lang het virus op karton blijft zitten. Ik ben er ook zo een die met latex handschoentjes naar de supermarkt gaat, en de post blijft drie dagen in de gang liggen voordat die het huis binnen mag. In ‘de stoute gang’ zoals we die noemen, staan dingen, zoals schoenen, drie dagen te wachten voordat ze binnen worden gelaten. Dan is het veilig.” 

Sorry dat ik lach.

“Aan de ene kant is dat gedrag ook geestig en kan ik het daardoor relativeren, maar aan de andere kant moet ik echt opletten dat ik niet doorschiet. Het zou voor mij gezond zijn om wat meer afstand tot het nieuws te nemen, maar wat we nu meemaken, hebben we nog nooit meegemaakt, dus tegelijkertijd wil ik het nieuws op de voet volgen.”

Psychiater Witte Hoogendijk zei onlangs in de Volkskrant dat een crisis als deze bij depressieve mensen veelal werkt als een antidepressivum.

“Dat heb ik gelezen. (…)” 

Sara? Hallo? Ik hoor niks meer? Joehoe?

“Sorry, ik drukte met mijn wang tegen de uitknop van mijn telefoon.” 

Die psychiater…

“Ik heb er net van alles over verteld, maar toen hoorde je me niet en ik kan het niet herhalen.”

Vind je het gelul? 

“Het zou mooi zijn als het zo was, maar ik begrijp niet hoe. Dan ga je ervan uit dat een depressie met dat soort elementen van buitenaf beïnvloed kan worden. Het doet me denken aan een vriendin die zei: ‘Je hebt álles in je leven. Waarom ben jij nou depressief?’ De misvatting is vaak dat het te maken heeft met ‘gelukkig zijn’. Ik denk dat het je laat inzien hoe betrekkelijk je dagelijkse zorgen zijn, maar dat is wat anders. Enfin. Wat in deze tijd wel een fijne bijkomstigheid is van psychische klachten: ik weet welk tegengif ik een crisissituatie moet bieden. Als ik depressief ben, heb ik veel structuur nodig, moet ik een wekker zetten, opstaan en me vooral niet in een joggingbroek hullen, maar me echt aankleden en opmaken. Dat kan ik iedereen in quarantaine aanbevelen. Ik zit hier nu dus ook niet met een trainingspak of pyjama aan.”

Humor is ook een tegengif voor ellende toch?

“Het mooie aan al die filmpjes die nu rondgaan is dat iedereen op zijn of haar manier wat luchtigheid bij een ander binnenbrengt. Ik moest heel erg lachen om die sportcommentator van de NOS die nu thuiszit en vanachter zijn huiskamerraam de stratenmakers voor zijn deur ging becommentariëren, alsof er een sportwedstrijd gaande was. Humor relativeert en biedt troost.”

Het is ook de humor die Sara Kroos zelf al twintig jaar lang houvast biedt in roerige tijden. Het was immers in 2000 dat ze als jongste deelnemer ooit meedeed aan het Leids Cabaret Festival en de publieksprijs won. Achttien was ze, en net ontslagen uit een psychiatrische kliniek waarin ze was opgenomen vanwege een diepe depressie. Het podium, zo had Kroos ontdekt tijdens het eindexamencabaret, is helend. Ze vond het fantastisch om mensen aan het lachen te maken, en ze kon er haar stem laten horen. Bovendien gaf cabaret haar na het behalen van het middelbareschooldiploma een doel. 

Ze ging er vol voor. Er was voor haar gevoel toch niets te verliezen. Wat ze op haar lever had, moest eruit. Het seksueel misbruik door een oom, de zelfmoordpoging, ze verwerkte het in haar eerste drie voorstellingen, om er daarna definitief over te zwijgen. Ze wil er niet aan herinnerd worden. Het boze meisje van weleer, met het kortgeschoren koppie en de grote bek dat rauw en confronterend cabaret bracht, bestaat niet meer. Zij heeft zich verder ontwikkeld. Het vrolijke Verte, dat in november in première ging, is alweer haar tiende voorstelling.

“Ik heb het nog steeds over de dingen die me bezighouden,” zegt ze. “Mijn vorige show, Zonder verdoving, ging over mijn depressies en de schaamte die ik daarover voelde, maar ik ben veel meer gericht op entertainment, op de lach en de lichtheid. Mensen komen naar me toe om te lachen.”

Wat betekent het podium voor jou? Is het nog steeds een noodzakelijke plek voor je? 

“Het podium is louterend voor mij. Het brengt me altijd meer dan ik moet geven. Als ik een zaal aan het lachen breng, heeft dat een relativerende werking op mij en voel ik me sterk. Zelfs als het mij niet goed met me gaat, kan ik – tot op zekere hoogte – wel spelen. Het podium voelt veilig voor mij. De afspraken zijn er duidelijk: we beginnen om kwart over acht en we maken er een mooie avond van. Ik ben daar dezelfde persoon die de volgende dag de deur niet uit durft.” 

De trefzekere cabaretière voelt zich tegelijkertijd ‘het huisdier waar ze zelf nooit om heeft gevraagd’ – om maar eens die fijne omschrijving van jezelf uit Verte te citeren. 

“Er bestaat een grote discrepantie tussen wie ik in het dagelijks leven ben en wie ik op het podium kan zijn – wat overigens voor meer artiesten geldt. En die onvolkomenheden en angsten zijn een mooie bron voor zelfspot. Dat vind ik de fijnste vorm van humor. Op feestjes voel ik mezelf geregeld verschrompelen tot een garnaal in het koude buffet dat op tafel staat en op dat moment is dat gevoel van ongemak natuurlijk heel vervelend, maar voor een voorstelling geldt dat de grappigste dingen ontstaan uit de pijnlijkste ervaringen en de grootste angsten. Ik ben Verte begonnen omdat ik in een continue loop van negatieve gedachten zat. Ik had last van de strenge stem in mijn hoofd die steeds maar zei dat ik geen goede moeder was, en geen goede partner en geen goede artiest.” 

Goed cabaretmateriaal, maar waar kwam dat vandaan? 

“Ik kom uit een gereformeerd nest en ben grootgebracht met een heel strenge douane, zoals ik de verwijtende stem in mijn hoofd noem. Het was geen opvoeding à la Knielen op een bed violen, maar wel met alle christelijke dogma’s en met het idee dat God alles ziet. Je moet dus alles altijd goed doen. En altijd íets doen. Geen tijd verspillen, niets verspillen. Tsja, wat komt daaruit voort? Je te min voelen.”
Dan, opgewekt: “Er zit ook een voordeel aan. Ik heb door die achtergrond een stevig arbeidsethos. Ik ga lekker gestructureerd door het leven.” Dan: “Maar die lage eigendunk zit me soms behoorlijk in de weg. Toen ik bezig was met het schrijven van Verte, had ik een confrontatie met mijn dochter, die juist heel oké is met zichzelf. Zij wijst mij zo nu en dan op mijn bekrompen gedachtegoed en destijds was dat mijn reactie op haar aankondiging dat een vriendin kwam eten, een meisje met een vorm van autisme. Ik zei, voor de grap: ‘Dan zet ik een pan asperges op.’ Mijn dochter vond het niet grappig. Zij zei: ‘Ben je weer lekker aan het labelen met al je vooroordelen?’ Inderdaad, dacht ik. Wat een ouderwetse gedachte en niet fraai bovendien om een kwetsbaar persoon zo neer te zetten. Ik was een slechte moeder, zo begon het.”

Mijn onvolkomenheden en angsten zijn een mooie bron voor zelfspot. Dat vind ik de fijnste vorm van humor.

Sara Kroos

Helpt de voorstelling om de vermanende stem te negeren?

“Dat hoop ik dan, maar dat is moeilijk voor iemand die vroeger werd gewassen met groene zeep, zoals ik. Al scrub ik mezelf vandaag de dag met producten van Rituals, die groene zeep krijg je er moeilijk af – die blijf ik ruiken. Als ik iets luxe
– zoals die scrub van Rituals – voor mezelf wil kopen, denk ik al snel: nou, nou, dat is wel heel chic. Want vroeger was het zuinigheid troef. Toen kreeg ik één bakje chips en één glaasje frisdrank in de week, op zaterdagavond, als ik met gewassen haren in pyjama voor de tv zat. Mijn dochter komt op dinsdagavond thuis met een latte
macchiato van Starbucks. Zij is niet bekend met die gereformeerde stem. Ik vind het heel fijn om te zien hoe goed zij voor zichzelf zorgt, hoe oké zij op haar zeventiende is met zichzelf en hoe vrij ze is in haar denkbeelden.” 

Dan heb jij het als moeder goed gedaan toch? 

“Dat heb ik in elk geval goed gedaan.”

Als artiest doe je het anders ook goed. Verte werd wederom overal bejubeld.

“Ik ben heel blij dat ik altijd goede recensies en enthousiaste reacties van het publiek ontvang inderdaad.” 

Wat vindt je dochter ervan om in de voorstelling te figureren? 

“Juul wist dat ik een versie van haar zou maken die zij niet is. Ze kent het verschil tussen theater en werkelijkheid. Ze vond de voorstelling erg leuk.”

Ze schrikt niet van een zwartgallige opmerking als: vrienden hebben moeite met ouder worden; ik niet, want zo ben ik dichter bij een natuurlijke doodsoorzaak?

“Ook die opmerking kan ze zien als grap. Zij maakt zelf ook grappen over mijn depressies. Ik ben twee jaar geleden een tijdje opgenomen geweest en in het eerste weekend dat ik weer thuis was, liet ik bij het uitruimen van de vaatwasser een bordje vallen. Ik schrok, raakte in paniek van het geluid en de scherven, waarop Julia, die rustig aan de keukentafel huiswerk zat te maken, met zo’n fijne cynische ondertoon zei: ‘Moet ik ze weer bellen dat ze je komen halen, of gaat het?’ Haha. Dat is de manier waarop wij in dit gezin omgaan met mijn kwetsuur. We houden het licht en bespreekbaar. Ik vind het heel fijn dat zij juist grappen maakt over de dingen die soms wat verdrietiger zijn.”

Dat ‘tijdje’ was overigens een flink aantal maanden, toch? 

“Ik vind een tijdje beter klinken. We zouden het gesprek licht houden toch, ha. Maar klopt. Het was mijn zwaarste depressie. Ik heb een heel jaar niet gewerkt en ik was voor het eerst bang dat ik dit werk nooit meer zou kunnen doen. Ik durf nooit meer het paard op, dacht ik.” 

Hoe heb je die angst overwonnen? 

“Simpelweg door weer te gaan spelen en te ontdekken dat het net zoiets is als fietsen; je verleert het niet. Ik weet wel nog dat ik dacht: ik ben van glas, joh. Ik ben zo breekbaar. Ik kan daar toch niet voor achthonderd mensen anderhalf uur grappen staan maken? Maar ik moest daar juist gaan staan en grappen maken. Dat heeft me gesterkt. Ik ontdekte weer: dit is wat ik kan en ook dit is wat ik leuk vind, want in een depressie verlies je op een gegeven moment alles wat je leuk vindt. Juist na een grote crisis was het fijn om te ontdekken dat ik iets kon toevoegen aan iemands avond. Daardoor weet ik nu dat ik altijd terug kan naar die plek. Dat is zo fijn. Er is niks wat fijner is. Ik mag van groot geluk spreken dat mijn shows goed ontvangen worden en ik een groot vast publiek heb waardoor ik dit al twintig jaar mag doen.” 

Mijn vader zei: doe het niet, meisje, het is een onzeker vak; kies een echt beroep.

Sara Kroos

Wat was het absolute hoogtepunt in je carrière? 

“Mijn optreden in Carré vorig jaar met de voorstelling Zonder verdoving, en dat was niet vanwege die fantastische zaal, maar omdat mijn ouders er waren. Met name mijn vader heeft me altijd afgeraden om dit vak in te gaan. ‘Doe het niet, meisje. Het is een onzeker vak. Kies een echt beroep,’ zei hij tegen mij. Mijn ouders wilden graag dat ik zou gaan studeren – dat hadden ze zelf graag gewild, maar dat was in hun jeugd onmogelijk. Cabaret maken zagen ze als een hobby. Pas na mijn derde voorstelling zei mijn vader: ‘Ik denk dat dit jouw vak is, maar dan moet je voordat ik ga hemelen wel een keer in Carré hebben gestaan.’”

Nou ja.

“No pressure, hè. Maar met dat optreden in Carré kreeg ik een soort kinderlijke bevestiging. Oké pap. Zo dan. Ben ik nu goed genoeg?” 

Is er nog meer dat afgevinkt moet worden? 

“Nee. Ik zou alleen willen dat ik, samen met mijn muzikanten en regisseur, na de reprise van Verte weer een hele toffe nieuwe show kan neerzetten.”

Heb je al een idee wanneer die reprise gaat plaatsvinden? 

“We hopen dat we de voorstelling kunnen verplaatsen naar september. Schouwburgen en impresariaten zijn momenteel druk bezig om al die vijfduizend afgelaste producties in te roosteren in de theaters. Dat worden dus vaak optreden op maandag en dinsdag.” 

Neem je dan een kwinkslag over corona op in je repertoire?

“Ik vermoed dat tegen die tijd iedereen blij zal zijn dat corona geen onderwerp meer is. En nu is het te vroeg voor coronagrappen, omdat we nog midden in de crisis zitten. Voor een goede grap moet je met afstand naar een situatie kunnen kijken. Ik vind het nu ook te vroeg om te praten over de factoren die het tegenhouden van het coronavirus hebben bemoeilijkt. Dat zou belerend zijn en daar hebben de slachtoffers die nu in een ziekenhuis liggen helemaal niks aan.”

Jij bent thuiszitdeskundige. Hoe houden wij deze situatie vol? 

“Ikzelf ben nieuwe recepten aan het uitproberen in de keuken; dat kan ik iedereen aanraden. En ik heb de tuin herontdekt, dus ik zou zeggen: kijk daar eens rond. Wees blij met elk klein dingetje dat je op een dag in quarantaine voor elkaar krijgt. Maar trek allereerst die joggingbroek uit.”

Word lid van HP/De Tijd