De naam Yvonne Zonderop weegt zwaar in de journalistiek. Ze was voorheen adjunct hoofdredacteur van de Volkskrant en voorzitter van de journalistieke adviescommissie van de NOS. Sinds 2010 schrijft ze voor De Groene Amsterdammer, onder andere over geloof.

Yvonne was een verloren kindje van de katholieke kerk, nadat ze zich als jong meisje afkeerde van het geloof. Maar in 2017 deed ze wat een hoogopgeleid persoon van haar generatie misschien niet zou mogen doen: ze begon zich te verdiepen in religie.

Ze voelde een drang om het geloof van een andere, positievere kant te bekijken. Maar wat dit gevoel betekende, bleef in eerste instantie vaag.

Zonderop: “Word ik alsnog gelovig? Ga ik terug naar mijn jeugd? Je hoort namelijk wel eens dat mensen er gevoeliger voor worden op hogere leeftijd. Maar ik wilde en kon de stap naar de kerk niet zetten. En toen dacht ik: ik ben eigenlijk meer geïnteresseerd in de maatschappelijke kant dan de persoonlijke kant.

“Ik word een beetje simpel van journalisten die hun strikt persoonlijke zoektocht als journalistiek brengen: ‘ik heb een miskraam gehad dus ik moet daarover schrijven, en vooral beschrijven hoe mijn eigen miskraam was’. Ik vind het gemakzuchtig als het daarbij blijft. Ik wilde de maatschappelijke kant van religie onderzoeken.”

Zonderop gaf antwoord aan haar gevoel door een reeks interviews voor De Groene Amsterdammer te schrijven. Die reeks vormde de inspiratie voor haar boek Ongelofelijk – over de bijzondere comeback van religie. Een gat in de markt – zo bleek: “De aandacht voor dit boek is overweldigend.”

Zelfs als je niet gelooft begeef je je als Nederlander in de christelijke cultuur.

Yvonne Zonderop

En nu dus de Spaanprijs – een tweejaarlijkse prijs, die wordt toegekend aan iemand die op ‘opmerkelijke wijze’ een ‘artistieke of publicitaire’ bijdrage aan het Bijbelse, geestelijke of kerkelijke leven in Nederland heeft geleverd. Zonderop gelooft zelf niet, maar is toch blij met de eer.

“Ik zal eerlijk zeggen: ik kende de prijs niet. Maar ik ben er blij mee. Ik hoopte een steen in de vijver te gooien en mensen te laten nadenken over hun vooroordelen. En dat heeft ook wel zo gewerkt, het is dan leuk dat je zo’n prijs krijgt.

“Ik ben niet belijdend, maar noem mijzelf wel een cultuurchristen. Het christendom is namelijk meer dan alleen belijdend zijn. Zelfs als je niet gelooft begeef je je als Nederlander in de christelijke cultuur. Daar wilde ik aandacht voor vragen in mijn boek. Ik geloof in de waarde daarvan, en daar breek ik ook een lans voor.

De wederopstanding van religie

Het boek van Zonderop heet Ongelofelijk – over de bijzondere comeback van religie. Ze schrijft dus over een zogenaamde wederopstanding van het geloof (vergeef het woordspel). Maar de cijfers vertellen een ander verhaal: Nederland wordt gestaag meer seculier. “Het is geen letterlijke comeback in de zin dat we teruggaan naar de verzuiling van de vorige eeuw”, verklaart Zonderop.  

“Ik zeg niet dat de kerken weer zullen vollopen. Het gaat mij om de terugkeer van religie in het publieke domein. Kijk, wij zijn in Nederland gaan denken over geloof als iets particuliers: als je wilt geloven, houd het voor jezelf.

“Het is een misverstand om te denken dat religie iets particulier is. Het heeft per definitie een publieke kant. Als je iets gelooft dan ga je daar naar handelen. En dat heeft gevolgen voor de openbaarheid.

“Mede door de komst van de islam zijn wij daarop gewezen. Moslims kwamen hier wonen en vonden dat ze hun geloof in het openbaar moesten kunnen uitdragen – door bijvoorbeeld een hoofddoek te dragen. Maar het geldt ook voor andere migranten. Nederland telt nu evenveel christelijke migranten als moslims. In Amsterdam – voorheen de poel der verderf – zitten de kerken weer vol met internationale diensten.”

Je moest wel buitengewoon dom zijn wilde jij geloven.

Yvonne Zonderop

Een terugkeer in de openbaarheid, Zonderop pleit ervoor. Maar die vermeende terugkeer boezemt velen ook angst in. De Nashville-verklaring – een christelijk document dat zich uitsprak tegen homoseksualiteit – zond een schok door de Nederlandse samenleving. Gaan onze zuur bevochten vrijheden verloren aan een terugkeer van de christelijke traditie?

“Ik begrijp de angst wel. Vroeger was de kerk heel machtig en beklemmend, maar dat is niet meer van deze tijd. Alleen heel streng gelovigen onderschrijven die Nashville-verklaring. Zij begrijpen de bijbel op een bepaalde manier. Volgens mij kun je die discussie beter in the open voeren dan ondergronds. Laat dat gesprek er maar zijn.

“Bovendien, in de VS zijn die strenge evangelicals groot, maar in Nederland helemaal niet. In tegenstelling: ik ken mensen die tot twee jaar geleden niet eens toe durfden te geven dat ze geloofden. Je moest wel buitengewoon dom zijn wilde jij geloven.”

Het populisme en geloof

“Religie is menselijk. We hebben een tijd gehad dat we dachten dat dit niet zo was. Maar je ziet het nu weer terugkomen. Ik ken mensen die vegan zijn, dat lijken net spijswetten. Mensen zijn op zoek naar een samenhangend wereldbeeld en zingeving. Ik denk dat dat een reactie is op het lege publieke domein. Populisme is hier ook een voorbeeld van.”

Maar zijn Baudet en Wilders niet juist bondgenoten van Zonderop? Het pleidooi om onze christelijke cultuur te behouden komt immers veelal uit de populistische hoek.

“Als Baudet roept: ‘God is rechts’, dan denk ik: ‘Thierry, wat ben je nou weer aan het doen’. Hij heeft een andere versie van het christendom dan ik. Dat past overigens wel bij het christendom, want dat kent vele afsplitsingen en vertakkingen.

“Dat we meer moeten weten over onze christelijke erfenis, daar ben ik het totaal mee eens. Maar, ik geloof niet dat hij er zo veel studie van heeft gemaakt als ik.

Als er één ding is wat het christendom niet is, dan is het wel ‘eigen volk eerst’.

Yvonne Zonderop

“Populisten, zoals Wilders en Baudet, gebruiken de christelijke erfenis om zich af te zetten tegen de islam. Als je Wilders zou geloven dan hebben wij de moslims te verwijten dat wij ons christendom kwijt zijn. Dat is een verkeerde redenering, we hebben het zelf gedaan.

“Kees van der Staaij vroeg Wilders in de Tweede Kamer wat hij nou eigenlijk verstaat onder de christelijke erfenis. Zijn antwoord was: ‘eigen volk eerst’. Als er één ding is wat het christendom niet is, dan is het wel ‘eigen volk eerst’. Het christendom is een universele godsdienst – ze wil zich uitstrekken tot iedereen.

“Geloof geeft steun, je bent niet alleen. Kerken zijn de enige plekken ter wereld waar je altijd welkom bent. Ze weigeren niemand, dat is bijzonder hoor! En dat doen ze uit de overtuiging dat alle mensen kinderen van God zijn. En allemaal even waardig. Dat vind ik hele mooie uitgangspunten.”

De uitreiking van de Spaanprijs vindt donderdag 21 november plaats, Yvonne Zonderop zal daar de Koningslezing uitspreken.