Topless zonnen: wie durft?
In jaren zeventig lagen vrouwen massaal met blote borsten op het strand. Maar nu blijft alles angstvallig bedekt. Is er sprake van een nieuwe preutsheid?
“Hé, laat eens wat zien.” De jongeman stelde zijn eis op een ontspannen manier, alsof het de normaalste zaak van de wereld was. Het was eind jaren zeventig, een snikhete zomerdag op het strand van Scheveningen en ik had een jurk aangeschoten omdat ik dreigde te verbranden. Maar dat was niet hoe je toen als vrouw op het strand hoorde te zitten.
Om me heen lagen alle vrouwen, jong zowel als oud, topless te zonnen. Blote borsten waren de norm. Dat waren we zo gewend en we dachten er niet meer over na. Er was weleens een enkeling die het waagde om een bikini-bovenstuk te dragen, maar daarvan dachten we stiekem dat ze met een of ander probleem zat of dat ze preuts was. En preuts, dat wilde je onder geen beding zijn in de jaren zeventig. Vandaar dat die kerel vond dat hij het volste recht had om mij te corrigeren.
De tijden zijn veranderd. Nu zie je op het strand bijna alleen maar bedekte borsten. Er zijn nog wel een paar diehards die topless zonnen, maar ze paraderen niet meer trots rond, zoals in de jaren zeventig. En als ze een ijsje gaan halen bij het strandpaviljoen, doen ze snel iets aan. Want de norm is tegenwoordig: bedekt. Maar is dat eigenlijk wel een gewenste ontwikkeling?
NFN Open & Bloot, de belangenbehartiger voor naaktrecreatie, vindt natuurlijk van niet. Vandaar dat die organisatie vorige zomer een jaarlijkse Nationale Toplessdag in het leven riep, om vrouwen aan te sporen weer met blote borsten op het strand te gaan liggen.
“Mannen zitten altijd topless op het strand. Die hebben soms ook een cupje, maar die hoeven dat niet te verbergen. Dus waarom zouden vrouwen dat wel moeten doen?” zegt directeur Christine Kouman. Volgens haar is topless zonnen ‘gewoon fijn’. “Echt lekker zit het niet, zo’n bikini-topje. Erg mooi is het ook niet, van die witte koplampen. Het geeft een gevoel van vrijheid om geen knellend topje aan te hoeven. Wij willen het strandbeeld graag veranderd zien. Terug naar hoe het was. Die blote borsten op het strand hebben heel lang bij Nederland gehoord. Ik ben ermee opgegroeid. Het was vroeger juist gek als je een bovenstukje aan had.”
Volgens Kouman willen veel vrouwen tegenwoordig best topless zonnen, sommige zelfs graag, maar durven ze het gewoon niet meer. “Vorig jaar bleek uit een onderzoek van LINDA.meiden dat de helft van hun lezeressen wel zonder bovenstuk op het strand zou willen zitten. Dat is een fiks percentage, maar het is niet wat het strandbeeld laat zien. Wij denken dat dat te maken heeft met de opkomst van sociale media en smartphones. Vrouwen zijn bang dat er een foto op sociale media terechtkomt en dat ze dan vervelend commentaar krijgen. Ze voelen zich kwetsbaar. Maar als we weer met zijn allen topless gaan zonnen, dan verdwijnt die kwetsbaarheid. Als blote borsten op het strand weer normaal worden, is er weinig eer meer aan te behalen om die op sociale media te zetten.”
“Ik denk dat vrouwen niet meer topless willen zonnen omdat ze aan te veel schoonheidseisen moeten voldoen,” zegt psychologe Liesbeth Woertman. Zij is expert als het gaat om lichaamsbeelden in de media en bracht onlangs een boek uit met de titel Je bent al mooi – De schoonheid van imperfectie. In dat boek schetst ze hoe we de afgelopen vijftig jaar feitelijk mooier zijn geworden – mooiere tanden, betere huid – maar desondanks steeds ontevredener zijn met ons uiterlijk. “Er zijn nu zulke strenge regels voor hoe je lichaam eruit moet zien, dat het begrijpelijk is dat veel vrouwen niet meer bloot durven te zijn,” zegt ze.
Volgens haar was topless zonnen indertijd onderdeel van een proces waarbij vrouwen hun eigen lichaam opeisten. “In de jaren zestig en zeventig was dat een beweging van grote groepen vrouwen in de westerse wereld: het terugeisen van het lichaam. Dat zag je terug in de strijd rond abortus. Je zag dat vrouwen zelf wilden bepalen hoe ze zich kleedden: daar kwam veel meer vrijheid in. Beha’s werden opeens als beperkend beschouwd. De allereerste praatgroepen rond seksueel geweld ontstonden. Verkrachting binnen het huwelijk werd een issue; het eeuwenoude idee dat de man -vrijelijk beschikte over het lichaam van zijn echtgenote, had afgedaan. Dat zijn fundamentele veranderingen en veroveringen geweest. Door de uitvinding van de pil kregen vrouwen voor het eerst in de geschiedenis zeggenschap over wel of geen kinderen krijgen. Dat is een megastap geweest in het proces rond het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen over hun lichaam. En binnen die beweging ontstond ook een soort lichaamstrots. Het ging helemaal niet om perfectie, zoals in deze tijd. Nee, het ging om het idee dat je als vrouw mooi kon zijn, ongeacht of je nou kleine of grote borsten had, wat voller of wat dunner was. En rond die lichaamstrots ontstond een hele cultuur van naaktrecreatie, naturistencampings en vrije seksualiteit.”
Er zijn nu zulke strenge regels voor hoe je lichaam eruit moet zien, dat veel vrouwen niet meer bloot durven te zijn.
Liesbeth Woertman, psycholoog
Dat is langzamerhand veranderd. Die verworvenheden zijn niet meer zo vanzelfsprekend in onze tijd. Abortus staat bijvoorbeeld opnieuw ter discussie, wie had dat gedacht? De verdwijning van het topless zonnen is een ander teken aan de wand. De onschuld van het naakt recreëren heeft plaatsgemaakt voor een sterke seksualisering van borsten. Woertman: “Borsten zijn dingen geworden, objecten, die er bovendien perfect moeten uitzien. Want we leven tegenwoordig met die rare perfectie-ideologie. In de jaren zeventig hadden we ook wel ideaalbeelden, maar die waren minder strak dan nu en ze waren per definitie niet perfect. Het waren de gewone ideaalbeelden van het mooiste meisje van de klas, de mooiste tante van de familie, bepaalde filmsterren. We wisten indertijd heel goed dat we daar niet aan konden voldoen, dus we leden niet onder die ideaalbeelden. Maar in deze tijd, waar maakbaarheid heel hoog in het vaandel staat en waar we perfecte beelden met enkele klikken van een muis kunnen realiseren en dat soort beelden ongelofelijk veel zien, zijn we veel onzekerder over en ontevredener met ons lichaam dan in de jaren zeventig. Toen wilden we het lichaam bevrijden. Nu wordt het lichaam juist beperkt door een onmogelijk schoonheidsideaal.”
Woertman denkt dat er ook een soort verpreutsing gaande is, waardoor zonnen zonder bovenstuk door vrouwen niet langer als normaal wordt beschouwd. “Seksualiteit is in onze tijd ongrijpbaarder geworden. Aan de ene kant kun je de meeste extreme vormen van seksualiteit met één muisklik vinden. Maar seksualiteit gekoppeld aan intimiteit lijkt een stuk ingewikkelder te worden. Omdat die intimiteit vereist dat je naakt bent. En dat vinden we lastiger: naakt zijn tegenover iemand anders. Dat is niet alleen op het strand zo, maar ook in de privésfeer. Omdat er zo veel perfect en bewerkt bloot tentoongesteld wordt. Daaraan voldoet natuurlijk geen enkel levend lichaam, zelfs niet van heel jonge mensen. Dat geeft een nieuwe onhandigheid aan het lichaam.”
In de jaren zeventig mochten borsten er nog natuurlijk uitzien. Er was wel een ideaalbeeld, maar het werd een vrouw niet meedogenloos aangerekend als haar borsten een beetje hingen en ze toch behaloos door het leven ging. Het was bovendien geen probleem als er tepels door een strak T-shirt prikten, sterker nog, we droegen doorkijkblouses waar onze borsten doorheen schemerden en niemand vond dat raar. Overal op het strand zagen we hoe echte borsten eruitzagen en dat had iets geruststellends. De lat lag niet zo hoog.
Maar ergens onderweg zijn strenge schoonheidseisen gaan gelden voor borsten. Ze moeten appelvormig zijn en rechtop staan, de tepels mogen niet groot of opvallend gevormd zijn en cup C is vereist – iets groter mag misschien nog, kleiner zeer zeker niet. Siliconenimplantaten en cosmetische chirurgie hebben het bovendien steeds makkelijker gemaakt om aan deze eisen te voldoen, met als gevolg dat steeds meer vrouwen borsten hebben die er daadwerkelijk zo uitzien.
Er zijn ook steeds meer beha’s op de markt gekomen die vrouwen ‘helpen’ om ogenschijnlijk aan de schoonheidseisen te voldoen. Voor de kleinere maten is een beha met vulling nu min of meer de norm. Liepen grote groepen vrouwen in de jaren zeventig zonder beha – wat ook een feministisch statement was –, tegenwoordig zie je dat nauwelijks nog.
Veelzeggend was de cover van het ‘Zomerboek’ dat LINDA.meiden vorig jaar uitbracht met als thema #blotetietofniet. De redactie zei te willen uitdragen dat vrouwen weer topless zouden moeten kunnen zonnen. “Geen tiet is hetzelfde, ze zijn allemaal goed,” zei hoofdredactrice Yara Michels strijdbaar. Maar ze zette vervolgens een stel blote borsten op de cover die volledig beantwoordden aan het strenge huidige schoonheidsideaal. Voor veel lezeressen dus niet echt een uitnodiging om topless te gaan zonnen, maar gewoon weer een aansporing om te voldoen aan de borstennorm.
“We zien geen ‘gewone’ borsten meer, tegenwoordig. Alleen nog maar het ideaalbeeld,” zegt journaliste Milou Deelen. “Daardoor zijn vrouwen heel onzeker geworden. En onzekerheid maakt preuts.” Deelen, die bekend werd vanwege haar actie tegen slutshaming, heeft zich aangesloten bij Free the Nipple, een beweging op sociale media die zich tegen de dubbele moraal keert als het om het bovenlijf gaat. “Mannen mogen dat wel ontbloten, maar vrouwen niet,” zegt ze. “De mannelijke tepel mag wel op Instagram te zien zijn, maar als je als vrouw je tepels post, wordt je foto verwijderd. Dat is natuurlijk bespottelijk. Wat daarachter zit, is de seksualisering van vrouwenborsten. Dj Frank Dane verwoordde die manier van denken perfect, toen hij in een televisieprogramma uitriep: ‘Maar vrouwenborsten zijn toch ook gewoon seks.’ Maar of vrouwenborsten ‘gewoon seks’ zijn, is cultureel bepaald. In sommige culturen lopen vrouwen de hele dag met blote borsten en wordt geen man daar opgewonden van. Ik vind dat het in onze cultuur ook normaal zou moeten zijn. Als mannen wel in hun blote bast mogen lopen en vrouwen niet, dan is dat ongelijkheid.”
Deelen zit dus meestal zonder bikini-bovenstuk op het strand, sterker nog, ze danst ook weleens met ontbloot bovenlijf op festivals, gewoon omdat ze vindt dat dat moet kunnen. “Er wordt verschillend op gereageerd,” vertelt ze. “Toen ik het op een festival in de Achterhoek deed, kreeg ik veel seksistische opmerkingen. Maar toen ik het op een queer festival in Amsterdam deed, reageerden mensen heel normaal. Ik plaats ook vaak foto’s van mezelf met ontbloot bovenlijf op Instagram, als feministisch statement – wel met emoji’s op de tepels, anders worden ze verwijderd. Voor mij is dat een uitdrukking van mijn vrijheid als vrouw. Ik wil me niet inhouden omdat anderen daar iets van vinden. Ik zeg niet dat alle vrouwen voortdurend met blote borsten moeten rondlopen, maar het zou wel fijn zijn als het gewoon kan als je het wilt.”
We zien geen ‘gewone’ borsten meer. Daardoor zijn vrouwen onzeker geworden. Dat maakt preuts.
Milou Deelen, journalist
De schoonheid
van imperfectie
Ten Have
€18,99
En haar vriendinnen, volgen die haar voorbeeld? “De meeste durven het niet. Daarbij spelen de sociale media zeker een rol. Vorig jaar was ik op de Gay Pride, het was heel warm en veel mannen trokken hun shirt uit. Ik zei tegen mijn vriendin: laten we ook in onze blote borsten dansen. Ze antwoordde: maar straks belanden we op internet. Ik deed het toch en de volgende dag stond er een filmpje van mij dansend zonder shirt op Dumpert. Je bent dus inderdaad niet meer veilig. Mensen kunnen op ieder moment foto’s of een filmpje van je maken en dat op internet zetten. Ik vind het zelf niet erg om met mijn blote borsten op internet terecht te komen. Maar ik was wel boos over het feit dat ik werd gefilmd terwijl ik had gedronken en stond te dansen op een feest.”
Je kon er vergif op innemen: onder dat filmpje werden naargeestige opmerkingen gezet in de trant van ‘haar tieten hangen net zo laag als haar zelfbeeld’. Want dat is de norm tegenwoordig: een nette vrouw laat haar tieten niet zien en als ze het toch doet, dan moeten die tieten wel perfect aan het schoonheidsideaal voldoen.
Je vraagt je af of de Nationale Toplessdag in zo’n klimaat ooit nog een daverend succes gaat worden. Maar Liesbeth Woertman blijft optimistisch. “Er komt zeker een tegenbeweging, daar ben ik van overtuigd. Je ziet nu al dat bepaalde groepen ageren tegen dat onrealistische schoonheidsideaal. De body positivity-beweging verzet zich bijvoorbeeld tegen de norm dat je slank moet zijn. Mensen weten echt wel dat we met onze onrealistische schoonheidseisen een heilloze weg zijn ingeslagen waar niemand gelukkig van wordt. Als het schoonheidsideaal breder en diverser wordt – en het kan niet anders of dat zal op een gegeven moment gebeuren –, zullen vrouwen er minder onder lijden. En dan zullen ze zich misschien ook niet meer schamen om topless op het strand te zitten.”