Het was een fascinerende bijeenkomst, de langverwachte persconferentie van Emmanuel Macron (41) eind april. Gezeten achter een groot wit bureau in de recent gerenoveerde feestzaal van het Elysée oogde de Franse president ontspannen. Hij had er duidelijk zin in. Hij antwoordde met overtuiging, weidde uit, gaf het aanwezige journaille zelfs nog twintig minuten extra om vragen te stellen. 

Na afloop vroegen sommige Fransen zich af: was dit nou een reactie op een ernstige sociale crisis of waren we getuige van een soort presidentiële show? Want die persconferentie was wél Macrons antwoord op de protesten van de gele hesjes – en die duren en duren maar. 

De jongste president die Frankrijk ooit heeft gehad lijkt desondanks niets van zijn charisma en energie te hebben verloren. Maar zal hij de gemoederen werkelijk weten te bedaren? Gaat het echt wat worden met de aanpak van de werkloosheid in Frankrijk? En die hervorming van de EU, gaat die er komen? 

De waarheid is dat de president die zo plotseling uit de lucht kwam vallen dat hij wel ‘de vliegende schotel van de Franse politiek’ werd genoemd, zich in een lastig parket bevindt. 

Vreemd om te bedenken: vijf jaar geleden kende praktisch niemand de naam Emmanuel Macron. Maar hij is een man bij wie succes zich razendsnel aandient. Op zijn dertigste was hij al investeringsbankier bij de vooraanstaande zakenbank Rothschild. Vervolgens nam François Hollande hem in de arm als economisch adviseur en bezorgde hem in 2014 een ministerspost: Economische Zaken. 

Als minister viel Macron al op door zijn flair en panache. Hij diende onder een socialistische president, maar vond het totaal geen probleem om socialistische heilige huisjes – zoals de 35-urige werkweek en het ontslagrecht – ter discussie te stellen. 

Twee jaar later, toen de populariteit van Hollande zich op een dieptepunt bevond, nam hij ontslag en lanceerde zijn eigen politieke beweging: En Marche! (Let even op de initialen.) 

Hij presenteerde zichzelf als ‘de derde weg’ tussen rechts en links. Zijn timing was perfect – de Fransen hadden genoeg van de traditionele politieke partijen, de socialisten kwamen met een lichtgewicht-kandidaat en het imago van de conservatieve kandidaat was besmeurd door schandalen. De middenweg van de veelbelovende voormalige minister van Economische Zaken miste zijn aantrekkingskracht niet. 

Macron had het over openheid, over nieuwe wegen inslaan. Zijn optimisme werkte aanstekelijk. Toch geloofde niemand dat een man zonder partijmachinerie achter zich, die nog nooit aan een verkiezing had meegedaan, een kans zou maken op het presidentschap. Het ongelofelijke gebeurde. 

Maar nu. Inmiddels is Macrons populariteit ruim gehalveerd. De briljante jongen die niet links en niet rechts zou zijn en zei dat hij de Franse samenleving niet ging hervormen maar transformeren, bleek toch naar de rechterkant van het politieke spectrum over te hellen. Maatregelen als het schrappen van de Impôt sur la Fortune, de belasting op grote vermogens – waarmee hij poogde investeringen in de Franse economie te stimuleren – riepen verontwaardiging op. Hij werd steeds meer gezien als de president van de rijken. 

En toen waren daar de gele hesjes. Tijdens een lange televisietoespraak in november 2018 gaf Macron zijn eerste antwoord: een verhoging van het minimumloon en nog enkele andere sociale maatregelen – kosten: tien miljard euro. Hij lanceerde ook het Grand Débat National, waarbij drie maanden lang ‘gewone’ Fransen hun mening mochten geven tijdens duizenden bijeenkomsten overal in het land. Vorige maand kwam hij met een tweede antwoord: plannen voor onder meer belastingverlaging – kosten: vijf miljard euro – en verhoging van de pensioenen. Klinkt indrukwekkend, maar krijgt hij hiermee de geest echt weer in de fles?

Eerst nog even dit: de volkswoede die explodeerde tijdens de gele hesjes-protesten is niet direct het gevolg van het beleid van Emmanuel Macron. “Dit smeulde al veel langer,” zegt historicus en Frankrijk-specialist Niek Pas, schrijver van het boek Macron en de nieuwe Franse revolutie. “Er is een dikke humuslaag van onvrede in Frankrijk, die al een paar decennia aankoekt en groeit. Dat is het resultaat van ontevredenheid over het politieke bestel en de economie. Voeg daarbij dat in Frankrijk zo’n twaalf grote steden zijn aangewezen als economische groeikernen, die in de toekomst allemaal verbonden moeten zijn door een hogesnelheidslijn – maar dat de gebieden daartussen aan hun lot worden overgelaten. En die lopen leeg.”

“Ik heb het zelf gemerkt toen ik met de VPRO door heel Frankrijk trok,” zegt presentator en ‘Nederlandse Parijzenaar’ Wilfred de Bruijn. “Er wordt in die gebieden heel wat af geleden. Het is niet dat die mensen daar alleen maar pessimistisch zouden zijn of nooit tevreden. Er is daar echt iets aan de hand. Maar ik had niet verwacht dat het met zo’n klap tot uiting zou komen.”

Dat laatste, die klap, die heeft wél met Macron te maken. Of beter, met de teleurstelling over wat hij voor elkaar kreeg. Want Emmanuel bleek niet de grote verlosser. 

“Hij was het konijn uit de hoge hoed,” zegt Pas. “Maar toen hij in de loop van 2018 maatregelen afkondigde die neigden naar rechts-liberaal beleid, was de desillusie groot. En vergeet niet dat Macron is gekozen door een minderheid van de Fransen. Veel Fransen hebben met een wasknijper op de neus op hem gestemd om te voorkomen dat Marine Le Pen zou winnen. Macrons achterban is smal, een grote groep voelt zich niet door hem vertegenwoordigd. En die politieke onvrede is vervolgens naar buiten gekomen.”

Macron toonde zich zeker gedreven in de eerste twee jaar van zijn ambtstermijn, maar hij vergat een sociaal gezicht te laten zien. Daarmee maakte hij een kardinale fout. Pas: “Vorig jaar werd bijvoorbeeld met veel poeha een groot rapport gepresenteerd over armoedebestrijding in de grote steden, maar dat verdween gewoon in een la.”

Daarbij gaat het met de Franse economie nog steeds niet geweldig. “Op het punt van de werkloosheid scoort hij gewoon niet zo goed,” zegt Wilfred de Bruijn. “Die is wat teruggelopen, maar geenszins spectaculair. En zijn idee dat meer in Frankrijk geïnvesteerd moet worden, heeft ook niet tot opvallende resultaten geleid. Hij wil Europa aantrekkelijker maken door andere manieren van samenwerken, maar ook dat vordert nauwelijks. Toegegeven: daarmee heeft hij pech gehad, want net toen hij daarmee aan de slag wilde, had Duitsland het te druk met zijn eigen problemen en kreeg hij ruzie met de Italianen.”

“Hij heeft die hele gele hesjes-crisis verkeerd ingeschat,” vindt Eveline Bijlsma, correspondent in Parijs voor De Telegraaf en Elsevier. “Hij had meteen moeten inzien dat dat iets belangrijks was, iets wat al decennia aan de gang is in Frankrijk. Hij had zich moeten realiseren: ik heb me te veel geconcentreerd op de grote steden. De gedachte was: als je die aanjaagt, komt de rest van het land mee, maar dat bleek gewoon niet zo te zijn. Hij had meteen moeten reageren, en dat hij dat niet heeft gedaan, komt omdat hij in een elitaire bubbel zit.”

Elitair, zo is Macron vaak weggezet. En het klopt, hij komt uit de bourgeoisie, ontving zijn opleiding aan een eliteschool en heeft een indrukwekkende intellectuele bagage. Maar hij is zeker niet ongevoelig voor de signalen uit de Franse samenleving. 

Niek Pas: “Die persconferentie was een belangrijke stijlbreuk. Voor het eerst richtte hij zich op die manier direct tot alle Fransen en tot de pers – dat heeft hij eerder geweigerd. Zijn aanvankelijke afstandelijke pose heeft hij duidelijk verruild voor een veel communicatievere opstelling. Jammer dat hij dat niet eerder heeft gedaan, misschien had dat veel ruis kunnen voorkomen. Hij kwam binnen als een daadkrachtige president met een moderniseringsprogramma, maar oei oei oei, je zult het ook moeten verkopen.”

“Dat Grand Débat is wel een slimme zet geweest,” zegt historicus Jan Willem Brouwer, die ‘Frankrijk na 1945’ tot zijn specialismes rekent. “Het was het enige rationele antwoord. Meer dan anderhalf miljoen Fransen hebben daarop gereageerd. Goed, dat waren meer zestigplussers dan jonge mensen, maar de respons was wel boven verwachting. Iedereen in Frankrijk is daar heel tevreden over. Behalve natuurlijk de gele hesjes, want die willen helemaal niet praten, die werden alleen maar bozer van het Grand Débat.”

Macron is die gele hesjes tegemoet-gekomen met allerlei plannen voor belastingverlaging en pensioenverhoging, maar de grote vraag is nu: waar gaat hij die miljarden vandaan halen? En daar heeft hij nog geen duidelijk antwoord op gegeven. 

Niek Pas: “Hij heeft iets gezegd over bezuinigen, maar dat blijft vooralsnog vaag. Hij had het over het inkrimpen van het Franse ambtenarenapparaat, dat er vergeleken met Noord-Europese landen zeker uitziet als een waterhoofd. Maar hoe gaat hij dat aanpakken? Als hij aankondigt dat er tienduizenden banen bij de overheid gaan verdwijnen, staan morgen de ambtenaren op de barricades, want zo gaat dat in Frankrijk.”

“We zien dat de steun voor de gele hesjes afneemt, dus het afkondigen van die maatregelen heeft wel degelijk gewerkt,” zegt Wilfred de Bruijn. “Ik denk zeker dat het Macron gaat lukken om de geesten te kalmeren, maar de kern van het probleem oplossen, dat is iets heel anders. Die mensen die demonstreren, maken zich oprecht zorgen over de toekomst. Zullen hun kinderen nog werk hebben? Hoe zal het gaan met hun streek? En wie betaalt de rekening voor het klimaatprobleem? Als die mensen zeggen: dat zijn wij, dan hebben ze daar niet helemaal ongelijk in. Daar komt nog bij dat Frankrijk heel slecht scoort op sociale mobiliteit. De elite is heel moeilijk toegankelijk. De veertig rijkste families hebben bijna allemaal al generaties lang enorme imperia. Frankrijk zit sociaal op slot, terwijl het motto van dit land gelijkheid en broederschap is. Is dat niet cru? Daar zit voor mij de angel. Het gaat Macron niet lukken die er in vijf jaar uit te halen.”

Wie herinnert zich niet de handdruk waarmee Macron aan Trump liet zien dat hij geen man van concessies was?

De Franse president heeft het moeilijk, daar kan geen twijfel over bestaan. Maar of je nu voor of tegen hem bent, Frankrijk had het beslist slechter had kunnen treffen. “Ondanks alles wat er de laatste tijd is gebeurd, blijft hij optimistisch en dynamisch,” zegt Niek Pas. 

“Inhoudelijk kun je deze man om een boodschap sturen,” voegt Jan Willem Brouwer daaraan toe. “Met Macron kun je bovendien internationaal voor de dag komen. Dat willen de Fransen ook, dat hij kan leveren. Denk aan hoe hij aanwezig was in het contact met Trump.” 

Tja, wie herinnert zich niet de handdruk waarmee Macron aan Trump liet zien dat hij geen man van concessies was? En dan de gang van zaken tijdens de NAVO-top in Brussel, waarbij Trump klaarstond om Macron te begroeten, maar de Franse president eerst uitgebreid Merkel zoende, vervolgens secetaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg de hand schudde, ook nog even de Belgische premier begroette en zich toen pas tot de wachtende Amerikaanse president richtte. 

Macron lijkt bovendien onvermoeibaar. De Franse schrijver Emmanuel Carrère, die hem een tijdlang volgde, verbaasde zich erover dat de president tijdens zijn bezoek aan het door orkaan Irma geteisterde Saint-Martin ondanks de bloedhitte niet zweette. Hij beschreef hem zo: ‘Fris als een hoentje, altijd klaar om nieuwe handen te schudden’.

Tegen een journalist uit Oost-Nederland zei Macron: ‘O ja, daar komt Henk Kamp ook vandaan.’

“Hij is echt een bijzonder persoon,” zegt ook Eveline Bijlsma. “Dat zit hem in kleine dingen. Als hij handen schudt, kijkt hij mensen echt aan. Dat deden Sarkozy en Hollande niet. Een Nederlandse journalist die hem interviewde, vertelde me dat Macron hem vroeg: ‘Waar kom je vandaan?’ Om te beginnen is dat al ongebruikelijk. Maar toen hij zei: ‘Ik kom uit Oost-Nederland,’ antwoordde Macron ook nog eens: ‘O ja, daar komt Henk Kamp ook vandaan.’ Kleine dingen, inderdaad, maar ze zijn wel opmerkelijk.”

En dat is er nog Brigitte Macron. “Een niet mis te verstane troefkaart,” zegt Jan Willem Brouwer. “Zij is zeer populair in Frankrijk. Het werkt niet altijd in zijn voordeel dat Macron zo jong en slim is. Maar zijn onconventionele huwelijk met een vrouw die 24 jaar ouder is, dat vinden de Fransen geweldig. Want dat maakt hem menselijk.”

Macron heeft er geen moeite mee zichzelf met aplomb te presenteren. Zo’n persconferentie over sociale verbetering houdt hij pontificaal in de salle des fêtes. Niet iedereen waardeert dat. “Maar het hoort wel bij het Franse presidentschap,” legt Niek Pas uit. “Wil je de Franse politiek begrijpen, dan moet je kijken naar de Franse hofcultuur uit de vroegmoderne tijd. De Franse presidenten zijn nog steeds koningen. Grandeur is daar onderdeel van en daar voelt Macron zich prima bij.” 

“Fransen kunnen heel boos worden op een president die zich met veel machtsvertoon laat zien, maar tegelijkertijd kunnen ze ook niet zonder,” vult Wilfred de Bruijn aan. “Het is toch dat idee van die koning, het land geïncarneerd in één persoon. En daar heeft Macron talent voor.”

“Hij heeft een project en daar gelooft hij in,” zegt Pas. “Maar misschien is hij overambitieus en is dat zijn grootste probleem. Misschien wil hij te veel, wil hij te ver reiken en staat zijn project te ver af van de Franse sociaal-economische realiteit.”