‘Ik vond je de Ome Willem van de filosofie’
René Gude (2 maart 1957 – 13 maart 2015) was docent filosofie, schrijver en in de laatste twee jaar van zijn leven Denker des Vaderlands. Wim Brands schrijft hem een brief.
Beste René,
De eerste keer dat ik jou ontmoette, was je in het gezelschap van schrijver Erik Bindervoet. Jullie hadden opgetreden op een festival dat door de VPRO was georganiseerd. Je droeg een petje en doorspekte je monoloog met het ene na het andere verkleinwoordje, terwijl je probeerde de filosofie vanaf Descartes tot nu jolig te verklaren. Ik vond je een Ome Willem van de filosofie. Als de wijsbegeerte op deze manier publieks- filosofie moest worden, dan hoefde het van mij niet en ik wist zeker dat Plato dan ook liever had gehad dat wij van tak tot tak waren blijven slingeren.
Ik heb je voor het eerst lang gesproken in een radio-interview op de avond dat ook de Nacht van de Filosofie in Amsterdam werd gehouden. Je had nog twee benen. Kort voor de uitzending belde je me om me te vertellen dat we het gesprek misschien maar niet moesten voeren; zoals ik wellicht wist, had je kanker gehad en je had het idee dat de ziekte was teruggekeerd in je been. Een paar dagen na het interview zou je onderzocht worden.
Ik overreedde je. Het was kort dag, ik wist niet zo snel een andere gast te verzinnen. Ik opperde dat we de dreiging onbesproken konden laten en dat je wellicht kon proberen niet in dat donkere gat te turen en een uur lang kon filosoferen zoals je dat al zo vaak had gedaan op talloze podia. Ik was inmiddels van mening dat jouw publieksfilosofie meer hout sneed dan ik indertijd bevroedde.
Het werd een gedenkwaardig uur. Je ziekte bleef onbesproken, de dreiging ook, maar wie goed luisterde, zijn ogen sloot, zag een grot met op een van de muren een angstaanjagende schaduw. Die wonderlijk genoeg niet correspondeerde met de gestalte die sprak. Je stak een gloedvol betoog af tegen het cynisme, tegen al die denkers die nooit iets anders hadden gedaan dan het uurwerk dat ons leven is uit elkaar halen zonder ooit stil te staan bij het simpele feit dat dat uurwerk het ook verdiende weer eens te glanzen.
De René die die avond sprak, was ook de René die, nadat het vonnis was geveld, als Denker des Vaderlands onvermoeibaar het belang van filosoferen bleef doceren. Die onvermoeibaar – eenbenig – ten strijde trok; die wetend dat hij had verloren optimistisch in dat zwarte gat bleef turen. Misschien moet ik het anders zeggen, misschien moet ik zeggen wat Laura van Dolron op je begrafenis zei, dat een gast na een gesprek met jou altijd weer monter jouw woonboot verliet. Zo iemand had weer vertrouwen in het uurwerk, voelde zich tot meer in staat dan hij aanvankelijk dacht.
Ik heb me vergist toen ik je voor het eerst ontmoette. Je was geen Ome Willem. Je was, denk ik, ook geen filosoof, je was uiteindelijk een illusionist. Die wel degelijk wist dat filosofie altijd turen in een zwart gat is, maar onverdroten voortging met het vinden van glanzende uurwerken op onbewoonde eilanden.
Zoals die dag dat je met je kinderen en hun vrienden op bezoek zou gaan bij de koningin, want jij kende haar immers, dat wisten ze toch? Vlak bij het paleis meldde je dat je haar even vanuit een telefooncel zou bellen, zo dat ze wist dat jullie er waren. Ze zagen je druk gesticulerend met haar praten. Terug in de auto zei je even later dat het haar die middag niet uitkwam, ze liet zich groeten, en jullie waren – jazeker – een andere keer meer dan welkom.
Wim Brands
Wim Brands is dichter en journalist, vooral bekend als presentator van het tv-programma Boeken. Hij tekende zijn gesprekken met René Gude over de dood op in ‘Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het.’