Verlicht despotisme
Hun monumentale fotowerken gaan voor 250.000 pond van de hand. Huist onder de glanzende carrière van het Engelse kunstenaarsduo Gilbert and George nog steeds de anarchie? Twee sfinxen en een ondertoon van decadente ondeugd. ‘To be with Art is all we ask.’
Aankomsthal Amsterdam-Schiphol, 12.20 uur. De KL 118 is geland. Voor uitgang D een meute familieleden van terugkerende vakantiegangers. Tussen deze Unitedd Colours of Benneton komen zo onopvallend mogelijk twee middelbare heren aangelopen, elk een attachékoffertje in de hand. Hun verschijning is zo onopvallend dat ze wel moét opvallen: gehuld in een driedelige dwangbuis, muisgrijs en vervilt tweed, terwijl de mussen van het dak vallen. Every inch a gentleman.
Haags Gemeentemuseumdirecteur Rudi Fuchs verwelkomt het legendarische Engelse kunstenaarsduo Gilbert & George. „How was your flight?” „Just perfect. Thank You.” Koel, afstandelijk en volkomen in hun zelfbedachte pose geschoten, bevriezen de superieure glimlachen op hun gezichten. Een diepvriesmaaltijd rechtstreeks uit de ijskast is warmer.
Tijdens de hele rit naar het Haagse komt er verder geen stom woord uit G&G. In Hotel des Indes worden de koffertjes gedropt en bekijken G&G ieder hun afzonderlijke kamer. “Oh, Lovely. Did Mata Hari and Anna Pavlova really stay here… Together?”
Voordat het Gemeentemuseum wordt aan-gedaan, geeft Rudi Fuchs een rondleiding in het Paleis Lange Voorhout, dat binnenkort als dépendance van het museum geopend wordt. Fuchs laat trots de wanden zien die op zijn persoonlijke instigatie in veelkleurige variatie zijn geschilderd: van shocking cherry via mauve tot pistache. Vooral het glimmend gouden balkon maakt veel indruk op G&G. „We would love to meet the Queen.”
En dan is er een very quick tea in de directeurskamer van het Gemeentemuseum. Want G&G hebben een moordend schema: de hele dag en de volgende zijn tot aan de officiële opening volgeboekt met interviews en fotosessies voor de landelijke en lokale pers. De 25 grote fotowerken (Pictures) waaruit hun tentoonstelling The Cosmological Pictures bestaat zijn uiterst secuur door een van hun assistenten opgehangen. G&G inspecteren: “Wonderful. Really orgastic.”
The Cosmological Pictures is een rondreizende tentoonstelling bestemd voor heel Europa. Naast Den Haag zijn of worden Krakau, Budapest, Wenen, Barcelona, Liverpool, Zürich, Dublin en Rome aangedaan. Het idee voor Cosmological Pictures is ontstaan vrijwel direct na G&G’s succesvolle tentoonstelling in Moskou in april 1990. De Moskovieten begrepen onmiddellijk de schoonheid en de emotionaliteit van hun werk. De directe figuratieve taal werkt zelfs doeltreffend achter het voormalige IJzeren Gordijn. En waarom ook niet. G&G willen graag populair zijn. Niet voor niets luidt een van hun beroemde slogans: Art For All.
G&G zijn vanaf hun academietijd aan St. Martin’s School of Art (1967) onafscheidelijk. In 1969 stonden ze nog meer dan vier uur lang onbeweeglijk op de trappen van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Deze performance On the Stairs riep toen hevige reacties op. Maar de tijd dat ze zich presenteerden als levende beeldhouwwerken — ‘Living Sculptures’ — en daarmee opzien baarden, is al lang voorbij. Hun hilarische en tegelijkertijd dieptreurige videotape The World of Gilbert and George is enkele jaren geleden zelfs al door de VPRO op de televisie gebracht.
Anno 1992 zijn G&G niet alleen wereldberoemde en gerenommeerde kunstenaars (Turner Prize 1986), maar samen met David Hockney de duurste nog levende kunstenaars van Engeland. Hun monumentale, felgekleurde fotowerken, waarin thema’s als homoseksualiteit, klassenstrijd, de liefde en de natuur hardnekkig de boventoon voeren, gaan voor 250.000 pond van de hand. Huist onder deze glanzende carrière nog steeds de anarchie? G&G spreken met één stem, de een buiksprekend voor de ander en de ander buiksprekend voor de een. In wat ze te berde brengen schuilt veel understatement. G&G tonen de kracht van een totale zelfbeheersing. Ze zitten erbij als een brok graniet: bewegingloos en ondoordringbaar. Tussen de regels van deze gehaaid sprekende sfinx sluimert een decadente ondeugd gelardeerd met Britse perversiteit.
We complimenteren hen met hun prachtige dassen. Heel excentriek. „Thank you. Die krijgen we van onze fans. Die sturen ze altijd per twee op. We hebben er al heel veel. We willen er altijd zo normaal mogelijk uitzien, vandaar onze identieke pakken en schoenen. Zo’n das is de enige extravagantie die we ons kunnen permitteren. Wij zijn normaal. Daarom geven de mensen ons die dassen. Wij zijn eerlijk tegen de mensen. Gewone mensen zijn ook eerlijk en directer tegen ons. Met Cosmological Pictures willen we gewoon met de mensen communiceren op gelijk niveau. We cannot wait to serve them.”
„Wat wij maken is politieke kunst, het is New Democratic Art. Zo heet ook onze komende tentoonstelling van nieuw werk in Denemarken. We zijn altijd aan het werk. G&G do not play games. Wij zijn deadly serious. We zijn nooit ironisch geweest. Van ironie begrijpen we helemaal niets. Mensen moeten om ons lachen omdat ze onzeker zijn. Zoals ze nerveus moeten giechelen als ze onverhoopt getuige zijn van een motorongeluk. Ze weten niet hoe ze zich moeten gedragen. Is de motorrijder dood of niet? Uit onzekerheid gaan ze giechelen. Nee, mensen moeten ook huilen bij onze tentoonstellingen. Ze lachen zich pas echt rot bij tentoonstellingen over Moderne Kunst. Wij maken kunst voor de mensen. Art for All. Wij maken nooit dingen voor onszelf. Dat is decadent. Egoïstisch. Moderne kunst zegt toch te veel FUCK YOU. Wij willen een dialoog met de toeschouwer. Wij willen communiceren.”
„Er bestaat geen echte grote kunstenaar die niet serieus is. Anyway. Wij spelen geen spelletjes. Daar hebben we geen tijd voor. Het is gewoon keihard werken. Bovendien zijn we heel moralistisch. Je moet iets doen met je leven. We geloven in simpele waarden. Je bent niet hier op aarde om jezelf te vermaken. Niemand, geen enkele godsdienst heeft dat ooit beweerd. Je bent hier om andere mensen te helpen. Door onze kunst willen we de moraal veranderen. We zijn op zoek naar de normality of tomorrow. We zijn normaal. De politici kunnen nog heel veel van ons leren. Historisch gezien zijn alle grote veranderingen toch door kunstenaars veroorzaakt.”
Cosmological Pictures is een sentimentele tentoonstelling. „Het is veel meer een anti-sentimenteel idee. Het is geen Art for Ads Sake. Maar het is niet klef zoals het huilende zigeunerjongetje. Onze enige inspiratie is de associatiestroom die op gang komt als je even ergens rustig gaat zitten en je ogen sluit en probeert na te denken over alle andere mensen die samen met jou op hetzelfde moment leven. Als je daar vijf minuten over nadenkt begin je gewoon te huilen. Dat is toch angstaanjagend. De vraag is: waarom willen zoveel mensen een huilend jongetje aan de wand. Dat is behoorlijk interessant. Heel veel intelligente mensen hebben abstracte kunst aan de muur. Dat is pas beestachtig. Geef mij maar zo’n huilend zigeunerjongetje. G&G kunnen hem vast wel troosten.”
Maar is dat Kunst? „Kunst kan van alles zijn. Daar zijn we zo langzamerhand wel achter gekomen. Onze kunst is het opnieuw uitvinden van het leven. Wij maken geen kunst die lijkt op wat je tegenkomt in de veilinghuizen. Daar kun je zien wat men gelooft dat kunst is. Decadente zelfgenoegzaamheid. Wij maken gebruik van een moderne manier van kunst maken. Up to date. Net zoals de wetenschap. Daarom is ons medium fotografie. Want het fototoestel is de schilderskwast van vandaag. Een foto is de moderne tekening. We geloven niet dat de kunstenaar het idee van de foto kan verbeteren door een of andere abstracte techniek toe te voegen.”
„Onze fotowerken zijn geen conceptuele kunst. Daar geloven wij niet in. Conceptuele kunst geldt alleen voor ingewijden, enge artistieke types enzo. Wat moet een ober ermee? Wij hebben het gecheckt. Enkele jonge Bangladesh people die model stonden in onze foto’s moesten een tijdje wachten in onze achtertuin. We lieten ze een van onze catalogussen zien. De jongens zijn zeventien en hebben geen node van beeldende kunst. Ze zijn nog nooit in de Tate Gallery geweest en weten niet eens wie Picasso is. Maar ze bladerden heel gefascineerd door onze catalogus. Ze vroegen elkaar welke foto’s ze de mooiste vonden. Ze discussieerden erover en waren er echt een tijdje mee bezig. Toen gaven we hen de catalogus van de Documenta. Ze sloegen vier pagina’s om en schoven hem terzijde. Ze begonnen meteen over iets anders te praten. Het raakt hun leven niet of nauwelijks. Zo’n stuk hout op de vloer van het museum of zoiets conceptueels, zegt ze niets. Zelfs wij als kunstenaars begrijpen het niet.”
Ze maken geen gebruik van vrouwelijke modellen. Alleen Margaret Thatcher en Koningin Elisabeth hebben we na lang zoeken in hun oeuvre kunnen ontdekken. “Dat zijn geen vrouwen. Dat zijn leiders. Of meer beelden, ook een soort Living Sculptures. Er is geen enkele aanleiding en reden om vrouwen in ons werk op te nemen. Door de hele geschiedenis heen hebben vrouwen al naar beelden van naakte vrouwen moeten kijken. Enkel en alleen omdat de mannen het geld hebben. Als de man er een erectie van kreeg dan signeerde hij de cheque. Als de vrouwen het geld hadden gehad, waren er heel wat meer schilderijen van naakte mannen geweest.”
„Wij geloven in het individu. Niet in Europa als superstaat. Het idee van een nieuw Europa is heel goed als club. Als lid van een club krijg je privileges. Dan kun je biljarten, voordelig.eten of naar de sauna. Je wordt geen lid van een club die alleen maar regels verstrekt die je belemmeren in je vrijheid. Al die ellende nu in Europa is alleen maar gebaseerd op het verschil in ras. Vóór de Eerste Wereldoorlog was Europa heel open. Oudere Engelse dames gingen theedrinken in Praag. Er was toen een ongelooflijke wisselwerking tussen mensen, ervaringen en emoties. Kijk maar naar die schoenendozen vol brieven en prentbriefkaarten van voor 1900. Iedereen ging toen gewoon overal heen ‘in the most grand and casual way : De oorlog heeft dat allemaal verpest. Momenteel haten de Fransen de Engelsen weer.”
Hebben ze in dat kader geposeerd voor de advertentie van Swiss Air?
„Oh my goodness. Een Amerikaanse fotograaf zeurde al jaren aan onze koppen om
een portret van ons te mogen maken. En Swiss Air vroeg hem weer om famous people te gebruiken. Om er maar vanaf te zijn hebben we het maar gedaan op voorwaarde dat het geld naar een liefdadigheidsinstelling moest gaan en dat het fotograferen niet meer dan tien minuten in beslag mocht nemen.”
„Al het geld wat we verdienen gaat voornamelijk op aan de kosten voor de reizende tentoonstellingen, catalogi en boeken over ons werk. Als een verzamelaar iets koopt, is zo’n werk normaal gesproken verloren voor het grote publiek. Musea krijgen de werken voor de helft van de prijs omdat veel meer mensen er dan van kunnen genieten. Wij leven al jaren op een salaris van 20.000 pond per jaar. We hebben geen enkele persoonlijke rijkdom. To be with Art is all we ask.”
Gaan ze nog uit in Den Haag?
„No. No fun at all. Wij zijn alleen maar aan het werk. Alleen in oktober geven we voor het eerst een verjaardagspartijtje. Gilbert & George wordt dan honderd. We vieren het in een Martiniquesk restaurant. Ken je de keuken van Martinique?”